Miejsce w krajobrazie oraz funkcje wczesnośredniowiecznych grodów w dorzeczach środkowej i górnej Obry, Baryczy oraz środkowej Prosny w IX i X w.

Chrzan, Krystian

doi:0079-7138

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Miejsce w krajobrazie oraz funkcje wczesnośredniowiecznych grodów w dorzeczach środkowej i górnej Obry, Baryczy oraz środkowej Prosny w IX i X w. Chrzan, Krystian

Object structure

Miejsce w krajobrazie oraz funkcje wczesnośredniowiecznych grodów w dorzeczach środkowej i górnej Obry, Baryczy oraz środkowej Prosny w IX i X w.

Przegląd Archeologiczny T. 66 (2018) ; A place within the landscape and the functions of early medieval fortified settlements in the Middle and Upper Obra, Barycz and Middle Prosna River basins in the 9th and 10th centuries

Chrzan, Krystian

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk ; Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza

early medieval fortified settlements ; Slavs ; landscape archaeology ; medieval archaeology ; symbolism ; Slavic cosmology

In the basins of the Middle and Upper Obra, Barycz and Middle Prosna Rivers, there are numerous fortified settlements which time of construction and activity fell within the so-called tribal period. In the literature on the subject, the view prevails, according to which they were seats of the tribal aristocracy. This paper presents a different approach, which focuses on the social and symbolic context of the presence of these structures in the early medieval landscape. The analysis of the form of the fortified settlements and their location in the settlement structure of the discussed area in the 9th and 10th centuries, was the starting point for the considerations. The considerations also take into account the potential functions of features discovered within the ramparts of the examined fortified settlements. They resulted in the recognition of the fortified settlements as multifunctional central places of tribal communities, and their potential functions were: a place of holding people’s assemblies and religious practices, a treasury, a point of military resistance, and perhaps also a market square and a residence of selected people. The collapse of these fortified settlements can be associated with the consolidation of the Polish state in the times of Bolesław I the Brave and the translocation of the population to the vicinity of large centres of ducal power

Biermann F. 2018. Early Medieval Ringforts and the Social Elite of the Polabian Slavs in the Tenth and First Half of the Eleven Century. (W:) P. Kouřil, R. Procházka (red.), Moravian and Silesian Strongholds of Tenth and Eleventh Centuries in the Context of Central Europe, Brno, 343-350
Boroń P. 1999. Słowiańskie wiece plemienne, Katowice
Brzostowicz M. 2002. Bruszczewski zespół osadniczy we wczesnym średniowieczu, Poznań
Brzostowicz M. 2016a. Gród. (W:) M. Brzostowicz (red.), Grodzisko wczesnośredniowieczne w Spławiu, woj. Wielkopolskie. Wyniki badań archeologicznych, Poznań, 24-29
Brzostowicz M. 2016b. Zagadnienia z dziejów i kultury mieszkańców grodu. (W:) M. Brzostowicz (red.), Grodzisko wczesnośredniowieczne w Spławiu, woj. Wielkopolskie. Wyniki badań archeologicznych, Poznań, 64-87
Chrzan K. 2014. Uwagi do studiów nad osadnictwem wschodniego dorzecza Baryczy od 2 poł. IX w. do poł. XI w. (W:) K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch (red.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia, Wrocław-Głogów, 191-225
Chrzan K. 2017. Bogowie i społeczeństwo. Grody w krajobrazie przedchrześcijańskich Słowian na przykładzie opowieści biskupa merseburskiego Thietmara o Radogoszczy i Lucicach. (W:) D. Adamska, K. Chrzan, A. Pankiewicz (red.), Cum gratia et amicitia. Studia z dziejów osadnictwa dedykowane Pani Profesor Marcie Młynarskiej-Kaletynowej z okazji 65-lecia działalności naukowej, Wrocław, 357-373
Chudziak W. 2010. Przestrzeń pogańskiego sacrum w krajobrazie przyrodniczo-kulturowym Słowian pomorskich. (W:) K. Bracha, C. Hadamik (red.), Sacrum pogańskie – Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, Warszawa, 289-317
Chudziak W. 2014. Z badań nad funkcją małych i średnich warowni na obszarze Pomorza. (W:) K. Chrzan, K. C zapla, S. Moździoch (red.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia, Wrocław-Głogów, 43-59
Czapla K. 2014. Dziadoszanie. Plemię zamieszkujące ziemię głogowską w X wieku, Głogów
Dzieduszyccy B. i W. 1998. Metalurgiczne zaplecze wczesnośredniowiecznego grodu w Kaszowie koło Milicza. (W:) H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński (red.), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, 221-235
Dzieduszycka B. 1977. Ze studiów nad wczesnośredniowiecznymi technikami budownictwa obronnego. Umocnienia wczesnośredniowiecznego Kaszowa w województwie wrocławskim, Slavia Antiqua 24, 73-118
Dzieduszycka B. 1996. Kaszowo. (W:) A. Gąsiorowski, G. Labuda, A. Wędzki (red.), Słownik Starożytności Słowiańskich 8 (2), Wrocław-Warszawa-Kraków, 352 i n.
Dzieduszycki W. 1972. Ceramika z wczesnośredniowiecznego Kaszowa w pow. milickim, Archeologia Polski 17 (2), 391-444
Dzieduszycki W. 1990. Podstawy periodyzacji okresu wczesnośredniowiecznego w Wielkopolsce. (W:) Z. K Kurnatowska (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnymśredniowieczem w Polsce, Poznań (1992), 155-159
Eliade M. 1998. Mit wiecznego powrotu, Warszawa
Eliade M. 2008. Sacrum a profanum. O istocie sfery religijnej, Warszawa
Hensel W. 1950 Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej 1, Poznań
Hilczerówna Z. 1960. Wczesnośredniowieczne grodzisko w Daleszynie (stan.2) w pow. Gostyńskim, Poznań
Hilczerówna Z. 1967a. Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku, Wrocław-Warszawa- Kraków
Hilczerówna Z. 1967b. Wyniki badań archeologicznych na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Siemowie, pow. Gostyń, Slavia Antiqua 14, 131-175
Hilczerówna Z. 1969. Pierwsze systematyczne prace wykopaliskowe na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Kaszowie, pow. Milicz, Sprawozdania Archeologiczne 21, 167-175
Hołowińska Z. 1956. Wczesnośredniowieczne grodzisko w Bonikowie w pow. kościańskim, Poznań
Iwanicka-Pinkosz B., Wyrwińska E. 2000. Ratownicze badania archeologiczne na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Dąbczu, stan. l, gm. Rydzyna, byłe woj. leszczyńskie, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 5, 73-84
Kaletynowie M. i T., Lodowski J. 1968. Grodziska wczesnośredniowieczne województwa wrocławskiego, Wrocław
Kara M. 2000. Stan badań dendrochronologicznych wczesnośredniowiecznych grodzisk z terenu Wielkopolski. (W:) A. Buko, Z. Świechowski (red.), Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa, 55-68
Kara M. 2006. Nowe w archeologii Wielkopolski wczesnośredniowiecznej – 15 lat później. (W:) W. Chudziak, S. Moździoch (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, Toruń-Wrocław-Warszawa, 207-244
Kara M. 2009. Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań
Kara M., Krąpiec M. 2005. Wyniki badań archeo-dendrochronologicznych wybranych grodzisk wczesnośredniowiecznych z terenu historycznej Wielkopolski, przeprowadzonych w roku 2003, Fontes Archaeologici Posnanienses 41, 211-232
Kara M., Krąpiec M., Teske G. 2006. Wyniki badań archeo-dendrochronologicznych wybranych grodzisk wczesnośredniowiecznych z terenu historycznej Wielkopolski,przeprowadzonych w 2005 roku, Fontes Archaeologici Posnanienses 42, 125-144
Kiarszys G. 2015. Trzy światy średniowiecza. Iuxta castrum Sandouel, Szczecin
Kiarszys G., Kolenda J. 2017. Wczesnośredniowieczne grodziska w krajobrazie Doliny Baryczy. Przyczynek do studiów nad przemianami osadniczymi, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 59, 93-126
Kihl-Byczko E., 1964-1965, Badania ratunkowe na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Dusinie w pow. gostyńskim w 1955 roku, Przegląd Archeologiczny 17, 207-216
Kolenda J. 2008. Wczesnośredniowieczny Milicz w świetle wykopalisk. (W:) J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu, Wrocław, 9-59
Kolenda J. 2011. Wczesnośredniowieczne osadnictwo grodowe pogranicza Śląska i Wielkopolski w świetle analiz dendrochronologicznych. (W:) M. Rębkowski, S. Rosik (red.), Populi Terre marisque. Prace poświęcone pamięci Profesora Lecha Leciejewicza, Wrocław, 41-65
Kolenda J. 2013. Znalezisko gromadne narzędzi żelaznych ze stanowiska 3 w Sadkowie jako źródło do badań zmian gospodarczych, osadniczych i społecznych na terenie Dolnego Śląska w młodszych fazach wczesnego średniowiecza. (W:) J. Kolenda, A. Mierzwiński, S. Moździoch, L. Żygadło (red.) Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogusławowi Gedidze, w osiemdziesiątą rocznicę urodzin przez przyjaciół, kolegów i uczniów, Wrocław, 387-396
Kosiński D. 1991. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy Piaski-Rochy, Studia Lednickie 2, 87-99
Kosiński D. 1992. Niektóre wyniki badań wczesnośredniowiecznego grodziska w Piaskach, gm. Zduny, woj. Kaliskie, stanowisko 1, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 1, 125-134
Kosiński D. 1996. Piaski-Rochy. (W:) A. G ąsiorowski, G. Labuda, A. Wędzki (red.), Słownik Starożytności Słowiańskich 8 (2), Wrocław-Warszawa-Kraków, 506-508
Kosiński D. 1998. Ze studiów nad średniowieczem regionu Sulmierzyc. (W:) H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński (red.), Kraje Słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, 211-220
Koszałka J., Strzelczyk J.E. 2006. The grain storehouse from the early medieval stronghold at Józefów near Kalisz, Fasciculi Archaeologiae Historicae 18, 9-18
Kopaliński W. 1990. Słownik symboli, Warszawa
Kowalski P. 2007. Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa
Kurnatowscy Z. i S. 1996. Znaczenie komunikacji wodnej dla społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych w Polsce. (W:) Z. Kurnatowska (red.), Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej 1, Wrocław, 117- 123
Kurnatowska Z. 1993. Przemiany lokalnych ośrodków władzy w XI-XII wieku w Wielkopolsce. (W:) S. M oździoch (red.), Lokalne ośrodki władzy państwowej w XI-XII wieku w Europie Środkowo-Wschodniej, Spotkania Bytomskie, Wrocław, 21-29
Kurnatowska Z. 2000a. Relacje Wielkopolski i Śląska w okresie plemiennym i wczesnopaństwowym. (W:) M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz (red.), Śląsk około roku 1000, Wrocław, 11-24
Kurnatowska Z. 2000b. Wielkopolska w X wieku i formowanie się państwa polskiego. (W:) H. Samsonowicz (red.), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, Kraków, 99-117
Kurnatowska Z. 2005. Grody wczesnośredniowieczne u S łowian. (W:) M. Brzostowicz, H. Mizerska, J. W rzesiński (red.), Ląd nad Wartą. Dziedzictwo kultury słowiańskiej i cysterskiej, Poznań-Ląd 2005, 27-46
Kurnatowska Z., Kara M. 2008. Wielkopolska południowa między Ziemią Gnieźnieńską a Śląskiem. (W:) J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu, Wrocław, 157-169
Kurnatowska Z., Łosińska A. 1981. Weryfikacja grodzisk wielkopolskich na półmetku, Fontes Archaeologici Posnaniense 32, 25-62
Kurnatowska Z., Łosińska A. 1982-1985. Sprawozdanie z weryfikacji grodzisk wielkopolskich w latach 1983-1984, Fontes Archaeologici Posnanienses 34, 77-85
Kurnatowska Z., Łosińska A. 1990. Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Wielkopolsce. (W:) Z. Kurnatowska (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce, Poznań (1992), 105-153
Kurnatowski S. 1994. Przemiany osadnicze w procesie kształtowania Wielkopolski jako regionu historycznego, Slavia Antiqua 35, 3-45
Leciejewicz L. 1987. ”In pago Silensi, vocabulo hoc a quodam monte... sibi indito”. O funkcji miejsc kultu pogańskiego w systemie politycznym Słowian zachodnich doby plemiennej, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka 42(2), 125-135
Lodowski 1990. Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem Śląska (VI-X w.). (W:) Z. Kurnatowska (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce, Poznań (1992), 173-186
Lodowski J. 2000. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Lubielu, pow. Góra, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 42, 497-500
Lodowski J. 2002 Stratygrafia nawarstwień grodziska wczesnośredniowiecznego w Kruszyńcu, pow. Góra. (W:) C. Buśko, J. Klápštĕ, L. Leciejewicz, S. Moździoch (red.), Civitas et villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, Wrocław, 393-395
Łowmiański H. 1967. Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e. 3, Warszawa
Łowmiański H. 1970. Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e. 4, Warszawa
Mamzer H. 1971. Wczesnośredniowieczne osadnictwo w Siedleminie, pow. Jarocin, Fontes Archaeologici Posnanienses 22, 60-94
Miśkiewicz B. 1964. Grody. (W:) W. Kowalenko, G. Labuda, T. Lehr-Spławiński (red.), Słownik Starożytności Słowiańskich 2 (1), Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 164-165
Młynarska-Kaletynowa M. 1993. Ośrodki kasztelańskie na pograniczu wielkopolsko śląskim w XII -XIII wieku. (W:) S. M oździoch (red.), Lokalne ośrodki władzy państwowej w XI-XII wieku w Europie Środkowo- Wschodniej, Spotkania Bytomskie 1, Wrocław, 31-46
Modzelewski K. 1987. Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź
Modzelewski K. 2001. Czy opole istniało?, Przegląd Historyczny 92 (2), 161-185
Modzelewski K. 2004. Barbarzyńska Europa, Warszawa
Modzelewski K. 2005. Wiec i banicja. Z porównawczych studiów nad ustrojem plemiennym Germanów i Słowian, Nauka 4/2005, 41-49
Moszyński K. 1967. Kultura ludowa Słowian II . Kultura duchowa, cz. 1, Warszawa
Moździoch S. 1998. Wczesnośredniowieczne grody śląskie a ówczesne podziały plemienne. (W:) H. Kóčka- Krenz, W. Łosiński (red.), Kraje Słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, Poznań, 99-114
Moździoch S. 2000. Społeczność plemienna Śląska w IX-X wieku. (W:) M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz (red.), Śląsk około roku 1000, Wrocław, 25-71
Moździoch S. 2002. Castrum Munitissimum Bytom. Lokalny ośrodek władzy w państwie wczesnopiastowskim, Warszawa
Nalepa J. 1996. Obrzanie – plemię nad Obrą w południowo-zachodniej Wielkopolsce. (W:) Z. Kurnatowska (red.), Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej 1, Wrocław, 67-68
Niewęgłowski A. 1992. Kultura archeologiczna i styl (perspektywy badawcze ze szczególnym uwzględnieniem ceramiki lepionej), Archeologia Polski 37 (1-2), 287-296
Nowakowski D. 2017. Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne, Wrocław
Siemianowska S. 2017. Bliska obcość. Ceramika jako identyfikator kontaktów handlowych i politycznych czy wspólnoty kultur wczesnośredniowiecznych zespołów osadniczych Słowiańszczyzny? Uwagi z perspektywy studiów nad dziesiątowieczną ceramiką z Obiszowa koło Głogowa. (W:) S. Siemianowska, P. Rzeźnik, K. Chrzan (red.), Ceramika i szkło w archeologii i konserwacji, Wrocław, 51-82
Słupecki L.P. 2000. Sanktuaria w świecie natury u Słowian i Germanów. Święte gaje i ich bogowie. (W:) S. Moździoch (red.), Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu, Spotkania Bytomskie 4, Wrocław, 39-47
Słupecki L.P. 2006. Miejsca kultu pogańskiego w Polsce na tle badań nad wierzeniami Słowian. (W:) W. Chudziak, S. Moździoch (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, Toruń-Wrocław-Warszawa, 63-82
Słupecki L.P. 2010. Świątynia pogańska – świątynia chrześcijańska. Problem pogańskich budowli kultowych w Skandynawii. (W:) K. Bracha, C. Hadamik (red.), Sacrum pogańskie – Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, Warszawa, 319-360
Tabaczyńscy E. i S. 1973. Archeologiczne Problemy Etnogenezy i ekspansji ludów Bantu, Archeologia Polski 18 (1), 201-213
Teske G. 1998. Wczesnośredniowieczne grodziska z okolic Kalisza. Szkic archeologiczny. (W:) T. Baranowski (red.), Kalisz wczesnośredniowieczny, Kalisz, 109-119
Teske G. 2000a. Ze studiów nad osadnictwem grodowym w południowo-wschodniej Wielkopolsce, Slavia Antiqua 41, 107-128
Teske G. 2000b. Studnie wczesnośredniowieczne w grodach południowo-wschodniej Wielkopolski. (W:) L. Kajzer et al. (red.), Archaeologia et historia, Łódź, 377-392
Teske G. 2003b. Łobez – wczesnośredniowieczny gród w dolinie Obry. (W:) M. Dulinicz (red.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, Warszawa-Lublin, 411-419
Teske G. 2005. Golina – wczesnośredniowieczny gród wielkopolski na Wysoczyźnie Kaliskiej, Archaeologia Historica Polona 15 (2), 27-41
Teske G. 2006. Z badań nad budownictwem grodów wczesnopiastowskich w południowej Wielkopolsce. (W:) A. Stępień-Kuczyńska, M. Olędzki (red.), Cultura et politica. Studia i rozprawy dedykowane profesorowi Jerzemu Kmiecińskiemu, Łódź, 117-127
Teske J., Różański A., Szczurek G. 2013. Wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 2004-2005 na grodzisku z wczesnej epoki żelaza i wczesnego średniowiecza w Grodzisku. (W:) G. Szczurek, A. Różański (red.), Grodzisko z wczesnej epoki żelaza i wczesnego średniowiecza w Grodzisku gm. Pleszew, woj. Wielkopolskie. Studia i materiały, Poznań, 49-83
Teske G., Tomala J. 2005. Badania archeologiczne castrum w Ołoboku pod Kaliszem, Fontes Archaeologici Posnanienses 41, 233-251
Tymowski M. 1999. Państwa Afryki przedkolonialnej, Wrocław
Wojda L. 1992. Założenie obronne w Czarnym Sadzie, stan. 1 gm. Koźmin, woj. kaliskie w świetle badań terenowych w 1987 roku, Acta Universitatis Lodziensi, Folia Archaeologica 16, 253-256
Zamelska K. 1995. Grodzisko w Poniecu (stanowisko 1), woj. leszczyńskie. (W:) Z. Kurnatowska (red.), Z badań nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Wielkopolski Południowej, 9-82