Mendykanci wobec reformacji w Prusach Królewskich i Zakonnych do 1526 roku

The goal of the article is an attempt to follow the reaction of mendicant communities to the events connected with Luther’s theses. This problem is presented based on the example of monasteries in Royal and Teutonic Prussia. As the final date of the study the author chose the year 1526. Besides the perspective of the institutional history of particular orders the problem is also presented from the point of view of ordinary monks and their individual decisions and motivations.

Andrews F., The Other Friars. The Carmelite, Augustinian, Sack and Pied Friars in the Middle Ages, Woodbridge 2006
Biskup M., Historia Torunia, t. 2, cz. 1: U schyłku średniowiecza i w początkach odrodzenia (1454–1548), Toruń 1992
Biskup M., Średniowieczna sieć klasztorów w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach (do 1525 r.), „Zapiski Historyczne”, 64, 1999, 1, s. 35–61
Bogucka M., Przemiany społeczne i walki społeczno-polityczne, w: Historia Gdańska, t. 2, red. E. Cieślak, Gdańsk 1982
Borawska T., Svenichen (Schweinichen) Aleksander (ok. 1480–1529), franciszkanin, kustosz pruski, kaznodzieja gdański, PSB, 46, 2009, s. 114–115
Borawska T., Życie umysłowe na Warmii w czasach Mikołaja Kopernika, Toruń 1996
Borawska T., Rietz H., Aleksander Svenichen (zm. 1529 r.) – franciszkanin z Prus zagubiony w zamęcie reformacji, w: Mikołaj Kopernik i jego świat. Środowisko, przyjaciele, echa wielkiego odkrycia, Toruń 2014, s. 207–221
Buława J., Walki społeczno-ustrojowe w Toruniu w I połowie XVI wieku, Toruń 1971
Carstenn E., Geschichte der Hansestadt Elbing, Elbing 1937
Chaunu P., Czas reform. Historia religii i cywilizacji (1250–1550), tł. J. Grosfeld, Warszawa 1989
Doelle F., Die Martinianische Reformbewegung in der Sächsischen Franziskanerprovinz (Mittelund nordostdeutschland) im 15. und 16. Jahrhundert, Münster 1921
Freytag H., Die Beziehungen Danzigs zu Wittenberg in der Zeit der Reformation, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins”, 38, 1898, s. 1–114
Gause F., Die Geschichte der Stadt Königsberg in Preussen, Bd. 1, Köln–Graz 1965
Glemma T., Dzieje stosunków kościelnych w Toruniu, w: Dzieje Torunia. Praca zbiorowa z okazji 700-lecia miasta, red. K. Tymieniecki, Toruń 1933
Hoogeweg H., Die Stifter und Klöster der Provinz Pommern, Bd. 2, Stettin 1925
Kantak K., Franciszkanie polscy, t. 1, Kraków 1937
Kolberg J., Ermland im Kriege des Jahres 1520, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, 15, 1905, s. 1–208, 481–704
Kopiczko A., Reformacja na Warmii – uwarunkowania i zakres oddziaływania (do 1530 r.), w: Dysydenci czy decydenci? Protestanci w obu częściach Prus i Koronie w XVI–XVIII wieku, red. W. Zawadzki, Elbląg 2018, s. 85–106
Kościelak S., Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Gdańsk 2012
Kratochwil Z., Augustianie w Chojnicach (1356–1819), „Rocznik Gdański”, 49, 1989, 1, s. 26–32
Kubicki R., Franciszkanie w Gdańsku – zaplecze społeczne klasztoru oraz jego związki z miastem w XV i pierwszej połowie XVI w., „Nasza Przeszłość”, 115–116, 2011, s. 163–182
Kubicki R., Próby reformy konwentu gdańskiego dominikanów na tle reformy innych klasztorów mendykanckich Prus Królewskich w XV w., w: Ecclesia semper reformanda. Kryzysy i reformy średniowiecznego Kościoła, red. T. Gałuszka, T. Graff, G. Ryś, Kraków 2013, s. 515–534
Kubicki R., Die Rolle der Bettelorden im Ordensland Preußen, w: Cura animarum, Seelsorge im Deutschordensland des Mittelalters, hrsg. S. Samerski, Köln–Weimar–Wien 2013 (Forschungen und Quellen zur Kirchenund Kulturgeschichte Ostdeutschlands, Bd. 45), s. 74–91
Kubicki R., Środowisko dominikanów kontraty pruskiej od XIII do połowy XVI wieku, Gdańsk 2007
Kubicki R., Zakony mendykanckie w Prusach Krzyżackich i Królewskich od XIII do połowy XVI wieku, Gdańsk 2018
Kunzelmann A., Geschichte der deutschen Augustiner-Eremiten, t. 5: Die Sächsisch-Thüringische Provinz und die Sächsische Reformkongregation bis zum Untergang der Beiden, Würzburg 1974
Maciejewski T., Wilkierze miasta Torunia, Toruń 1997
Maercker H., Eine polnische Starostei und ein preussischer Landrathskreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1466–1873, „Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins”, 19, 1888, s. 1–597
Małłek J., Początki protestantyzmu w Prusach Książęcych (sekularyzacja państwa zakonu krzyżackiego w Prusach a problem ponownej ewangelizacji), w: idem, Opera selecta, t. 4: Reformacja i protestantyzm w Polsce i Prusach (XVI–XX w.), Toruń 2012, s. 230–240
Małłek J., Rozwój reformacji na Pomorzu, w: idem, Opera selecta, t. 4: Reformacja i protestantyzm w Polsce i Prusach (XVI–XX w.), Toruń 2012, s. 120–132
Moorman J., A History of the Franciscan Order from its Origins to the Year 1517, Oxford 1968
Możdżeń J., The Beginnings of the Reformation in the Light of Gdańsk and Königsberg Chroniclers of the First Half of the 16th Century, „Zapiski Historyczne”, 82, 2017, 1, s. 71–96
Możdżeń J., Die Vision der fortschreitenden Reformation in Preußen aus der Sicht des Dominikaners Simon Grunau (*1455–1465/1470–+1529/1530), „Biuletyn Polskiej Misji Historycznej. Bulletin der Polnischen Historischen Mission”, 7, 2012, s. 361–387
Myszka Ł., Dominikanie w Toruniu od XVI do XIX wieku. Katolicki zakon w protestanckim mieście, Kraków 2015 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 15)
Nowak Z., Svenichen Aleksander, w: Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, red. Z. Nowak, Gdańsk 1997, s. 301–302
Nyhus P. L., The Franciscan Observant Reform in Germany, w: Reformbemühungen und Observanzbestrebungen im spätmittelalterlichen Ordenwesen, hrsg. K. Elm, Berlin 1989 (Berliner Historische Studien, Bd. 14, Ordenstudien, 6), s. 207–217
Pawlak M., Reformacja i kontrreformacja. Kościoły i wyznania, w: Historia Elbląga, t. 2, cz. 1, red. A. Groth, Gdansk 1996, s. 173–181
Poschmann A., Das Augustinerkloster in Rössel, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, 24, 1932, s. 81–189
Saak E. L., Martin Luther and the Monastic World of the Later Middle Ages, w: Oxford Research Encyclopedia of Religion, http://religion.oxfordre.com/ (2 II 2017)
Schmidt P., Die Gedenkbücher der Danziger Trinitatiskirche, „Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtsvereins”, 5, 1906, 4, s. 72–74
Schmidt P., Pater Dr. Alexander, ein Nachtrag zur Geschichte der Danziger Trinitatiskirche, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins”, 44, 1902, s. 217–224
Schmidt P., Die St. Trinitatis=Kirche zu Danzig nach Vergangenheit und Gegenwart, Danzig 1901
Simson P., Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 2, Danzig 1918
Simson P., Wann hat der Danziger Priester Jakob Knothe geheiratet?, „Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtsvereins”, 14, 1915, 1, s. 2–4 Spuren franziskanischer Geschichte. Chronologischer Abriß der Geschichte der
Sächsischen Franziskanerprovinzen von ihren Anfängen bis zur Gegenwart, bearb. B. Schmies, K. Rakemann, hrsg. D. Berg, Werl 1999 (Saxonia Franciscana, Sonderband)
Stamm H.-M., Luthers Stellung zum Ordensleben, Wiesbaden 1980 (Veröffentlichungen des Instituts für Europäische Geschichte Mainz, Bd. 101)
Todd J. M., Reformacja, tł. J. S. Łoś, T. Szafrański, Warszawa 1974
Uth G., Szkic historyczno-biograficzny zakonu augustjańskiego w Polsce, Kraków 1930
Wąs G., Teoria i praktyka życia klasztornego na terenach protestanckich w okresie nowożytnym, w: Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, s. 1: Geneza kasaty na ziemiach zaborów austriackiego i rosyjskiego, red. M. Derwich, Wrocław 2014, s. 43–59
Weigel-Schieck P., Landesherren und Observanzbewegung. Studien zur Reformverständnis des sächsischen Provinzialminister Matthias Döring (1427–1461), w: Könige, Landesherren und Bettelorden. Konflikt und Kooperation in Westund Mitteleuropa bis zur Frühen Neuzeit, hrsg. D. Berg, Werl 1998 (Saxonia Franciscana Beiträge zur Geschichte der Sächsischen Franziskanerprovinz, Bd. 10), s. 361–390
Wernicke M. K., Die Augustiner-Eremiten, w: Orden und Klöster im Zeitalter von Reformation und katholischer Reform 1500–1570, Bd. 2, hrsg. F. Jürgensmeier, R. E. Schwerdtfeger, Münster 2006, s. 49–72
Wolgast E., Die Einführung der Reformation und das Schicksal der Klöster im Reich und in Europa, Gütersloh 2015 (Quellen und Forschungen zur Reformationsgeschichte, Bd. 89)
Zdrenka J., Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814. Biogramy, Gdańsk 2008
Zins H., Początki reformacji na Warmii, w: idem, W kręgu Mikołaja Kopernika, Lublin 1966, s. 124–142
Zins H., Rewolta w Elblągu w 1525 r., w: idem, W kręgu Mikołaja Kopernika, Lublin 1966, s. 146–203
Zonenberg S., Kronika Szymona Grunaua, Bydgoszcz 2009
Zonenberg S., Wizerunek heretyka w „Preußische Chronik” dominikanina Szymona Grunaua, w: Persona, gestus habitusque insygnium. Zachowania i atrybuty jako wyznaczniki tożsamości społecznej w średniowieczu, red. J. Banaszkiewicz, J. Maciejewski, J. Sobiesiak, Lublin 2009, s. 103–116