Sprawa "compositio inter status" w czasie rokoszu sandomierskiego (1606–1609)

Przedmiotem badań w niniejszym artykule jest problematyka kompozycji między stanami w czasie rokoszu sandomierskiego (1606–1609). Postulat rozstrzygnięcia najważniejszych punktów spornych między duchowieństwem a świeckimi, podnoszony wielokrotnie przed rokoszem, był w latach 1606–1609 jednym z elementów programu zarówno przeciwników króla, jak i stronników Zygmunta III. W artykule zanalizowano zabiegi podejmowane o realizację kompozycji w czasie wojny domowej przez wszystkie zainteresowane strony i na tej podstawie ustalono, dlaczego nie doszło do jej uchwalenia.

Acta Nuntiaturae Polonae, t. 18: Franciscus Simonetta (1607–1612), cz. 1: 21 VI 1606 – 30 IX 1607, wyd. Wojciech Tygielski, Institutum Historicum Polonicum Romae, Romae 1990.
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Aleksandra hr. Stadnickiego. Wyd. staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, t. 20: Lauda sejmikowe, t. 1: Lauda wiszeńskie 1572–1648 r., wyd. Antoni Prochaska, Lwów 1909.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, t. 1: 1572–1632, cz. 1: 1572–1616, wyd. Włodzimierz Dworzaczek, PWN, Poznań 1957.
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 1: 1572–1620, wyd. Stanisław Kutrzeba, nakł. PAU, Kraków 1932.
Akta sejmikowe województwa lubelskiego 1572–1632, oprac. Henryk Gmiterek, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2016.
Augustyniak Urszula, Antyklerykalizm szlachecki w Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako problem badawczy, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 57, 2013, s. 96–122.
Augustyniak Urszula, Dzieje konfliktu między szlachtą a duchowieństwem, w: eadem, Państwo świeckie czy księże? Spór o rolę duchowieństwa katolickiego w Rzeczypospolitej w czasach Zygmunta III Wazy. Wybór tekstów, Semper, Warszawa 2013, s. 22–98.
Augustyniak Urszula, Państwo świeckie czy księże? Spór o rolę duchowieństwa katolickiego w Rzeczypospolitej w czasach Zygmunta III Wazy. Wybór tekstów, Semper, Warszawa 2013.
Augustyniak Urszula, Wzajemne pretensje szlachty i duchowieństwa katolickiego w związku z „compositio inter status” w latach trzydziestych XVII w., „Kwartalnik Historyczny” 114, 2007, 4, s. 43–59.
Bednaruk Waldemar, Pozycja prezydenta w strukturze Trybunału Koronnego, w: Trybunał Koronny w kulturze prawnej Rzeczypospolitej szlacheckiej, red. Antoni Dębiński. Waldemar Bednaruk, Marzena Lipska, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008, s. 55–70.
Byliński Janusz, Dwa sejmy z roku 1613, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1984.
Byliński Janusz, Kaczorowski Włodzimierz, Egzorbitancje szlacheckie w czasach panowania Zygmunta III Wazy (1587−1632), w: Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, t. 1, red. Stanisław Grodziski et al., Wydawnictwo UJ, Kraków 2010, s. 35–64.
Byliński Janusz, Kaczorowski Włodzimierz, Król, Wielmożni i Jaśnie Oświeceni a gmin szlachecki w XVI i na początku XVII wieku, w: Wobec króla i Rzeczpospolitej. Magnateria w XVI−XVIII wieku, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, Avalon, Kraków 2012, s. 13–95.
Byliński Janusz, Marcin Broniewski – trybun szlachty wielkopolskiej w czasach Zygmunta III, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994.
Byliński Janusz, Rokoszowe koncepcje reformy państwa (1606−1608), w: Studia historyczno-prawne. Księga poświęcona pamięci profesora Jana Seredyki, red. Włodziemierz Kaczorowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2008, s. 59−106.
Byliński Janusz, Sejm z roku 1611, Ossolineum, Wrocław 1970.
Chodynicki Kazimierz, Broniewski Marcin, PSB, t. 2, Kraków 1936, s. 462–464.
Concilium provinciale Regni Poloniae quod Paulo V Pontifice, Bernardus Macieiowski, S. R. E. Presb. Cardinalis Tit: S. Joannis ante Portam Latinam, Archipiscopus Gnesnensis, Legatus Natus, et Regni poloniae Primas, Primusq. Princeps, habuit Petricoviae anno Domini M.DC.VII, Cracoviae 1630.
Dorobisz Janusz, Sejm nadzwyczajny z 1624 roku, OTPN, Opole 1994.
Dubas-Urwanowicz Ewa, Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 1998.
Dyaryusze i akta sejmowe r. 1591–1592, wyd. Eugeniusz Barwiński, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1911.
Dyaryusze sejmowe r. 1585: w dodatkach: ułamki dyaryusza sejmowego roku 1582, akta sejmikowe i inne akta odnoszące się do sejmu 1585 roku, wyd. Aleksander Czuczyński, nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1901.
Dyaryusze sejmowe r. 1597: w dodatkach: akta sejmikowe i inne odnoszące się do tego sejmu, wyd. Eugeniusz Barwiński, nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1907.
Dzięgielewski Jan, Niszczycki Zygmunt, PSB, t. 23, Wrocław 1978, 139–140.
Dzięgielewski Jan, O tolerancję dla zdominowanych. Polityka wyznaniowa Rzeczypospolitej w latach panowania Władysława IV, PWN, Warszawa 1986.
Dzięgielewski Jan, Sprawa „compositio inter status” w latach 1632–1635, „Kwartalnik Historyczny” 90, 1983, 1, s. 81–91.
Filipczak-Kocur Anna, Sejm zwyczajny z roku 1629, PWN, Wrocław 1979.
Filipczak-Kocur Anna, Senatorowie i posłowie koronni na sejmie 1607 roku, „Przegląd Historyczny” 76, 1985, 2, s. 291–303.
Garbacik Józef, Polska wobec konfliktu Wenecji z papieżem Pawłem V (1606–1607), „Collectanea Theologica” 19, 1938, 2, s. 145–176.
Gołaszewski Łukasz, Spory o dziesięciny. Świeccy i duchowni w Knyszynie na przełomie XVI i XVII wieku, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, Wydawnictwo Campidoglio, Warszawa 2016.
Guzowski Piotr, Postawa prymasa Bernarda Maciejowskiego w dobie rokoszu sandomierskiego, „Studia Podlaskie” 11, 2001, s. 35–50.
Janiszewska-Mincer Barbara, Rzeczpospolita Polska w latach 1600–1603 (narastanie konfliktu między Zygmuntem III Wazą a stanami), WSP, Bydgoszcz 1984.
Jarmiński Leszek, Bez użycia siły. Działalność polityczna protestantów w Rzeczypospolitej u schyłku XVI wieku, Semper, Warszawa 1992.
Kaniewska Irena, Sienieński Jakub, PSB, t. 37, Warszawa–Kraków 1996–1997, s. 174–179.
Karabowicz Anna, Stosunki wyznaniowe w Rzeczypospolitej za Stefana Batorego (1576-1586) w świetle prawodawstwa sejmowego i królewskiego, w: Cuius regio, eius religio? Publikacja po Zjeździe Historyków Państwa i Prawa, wrzesień 2006 r., t. 2, red. Grzegorz Górski, Leszek Ćwikła, Marzena Lipska, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008, s. 69–83.
Karbownik Henryk, Ciężary stanu duchownego w Polsce na rzecz państwa od roku 1381 do połowy XVII wieku, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1980.
Karbownik Henryk, Deputaci duchowni na Trybunałach Koronnym i Litewskim, „Kościół i Prawo” 10, 1992, s. 185–202.
Kempa Tomasz, Prawosławni wobec rokoszu Zebrzydowskiego, w: Homo doctus in se semper divitias habet. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Januszowi Małłkowi z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin i pięćdziesiątej rocznicy rozpoczęcia pracy naukowej, red. Wojciech Polak, Adam Marszałek, Toruń 2008, s. 263−283.
Korolko Mirosław, Klejnot swobodnego sumienia. Polemika wokół konfederacji warszawskiej w latach 1573–1658, Pax, Warszawa 1974.
Kozyrski Robert, Duchowieństwo, kościoły i religia w dokumentach sejmików województwa ruskiego w epoce konfesjonalizacji Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1648–1768, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2013.
Kucharski Tomasz, Konstytucje „egzorbitancyjne” w Rzeczypospolitej w latach 1607–1648. Zarys problematyki, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 64, 2012, 2, s. 127–159.
Kwak Jan, Sejm warszawski 1626 roku, WSP, Opole 1985.
Lepszy Kazimierz, Rzeczpospolita polska w dobie sejmu inkwizycyjnego (1589–1592), Napoleon V, Oświęcim 2015.
Lepszy Kazimierz, Walka sejmowa o konfederację warszawską w roku 1587, „Reformacja w Polsce” 4, 1959, s. 113–135.
Lepszy Kazimierz, Walka stronnictw w pierwszych latach panowania Zygmunta III, Napoleon V, Oświęcim 2015.
Lewandowska-Malec Izabela, Sejm walny koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jego dorobek ustawodawczy (1587–1632), Księgarnia Akademicka, Kraków 2009.
Litwin Henryk, Chwała Północy. Rzeczpospolita w europejskiej polityce Stolicy Apostolskiej w pierwszej połowie XVII wieku (1599–1648), Wydawnictwo KUL, Warszawa 2018.
Łubieński Stanisław, Droga do Szwecji Zygmunta III, króla polskiego i szwedzkiego, w 1593 roku. Rozruchy domowe w Polsce w latach 1606−1608, wyd. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2009.
Maciszewski Jarema, Sejm 1607 r. a załamanie się planów reformy państwa, w: O naprawę Rzeczypospolitej XVII−XVII wiek. Prace ofiarowane Władysławowi Czaplińskiemu w 60 rocznicę urodzin, [red. Józef Gierowski et al.], PWN, Warszawa 1965, s. 37−47.
Maciszewski Jarema, Wojna domowa w Polsce (1606–1609). Studium z dziejów walki przeciw kontrreformacji, cz. 1: Od Stężycy do Janowca, Ossolineum, Wrocław 1960.
Maisel Witold, Trybunał Koronny w świetle laudów sejmikowych i konstytucji sejmowych, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 24, 1982, 2, s. 73–109.
Mazurkiewicz Józef, Ustawy amortyzacyjne w dawnej Polsce, nakładem redakcji, Lwów 1933.
Müller Wiesław, Kuczborski Jan, PSB, t. 16, Wrocław 1971, s. 71–72.
Ochmann Stefania, Pretensje szlachty do duchowieństwa w latach 1615–1616, „Acta Universitatis Vratislaviensis. Historia” 16, 1969, 108, s. 85–103.
Ochmann Stefania, Sejmy z lat 1615–1616, Ossolineum, Wrocław 1970.
Opaliński Edward, Dwa nieznane projekty „procesu” konfederacji warszawskiej z 1605 i 1607 roku, w: Z dziejów stosunków wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI−XVII wieku, red. Henryk Gmiterek, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2000, s. 165−177 (Res Historica, z. 10).
Opaliński Edward, Zjazd rokoszowy w październiku 1607 r., „Kwartalnik Historyczny” 121, 2014, 3, s. 521–539.
Pawłowska-Kubik Agnieszka, Między teorią a praktyką. Kilka uwag o konstytucjach staropolskich na przykładzie konstytucji o senatorach-rezydentach i kompozycji między stanami, w: Konstytucje państw współczesnych. Studium prawno-historyczne, red. Maciej Serowaniec, Jakub Zemła, Tymoteusz Gurbin, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2018, s. 111–141.
Pawłowska-Kubik Agnieszka, Rokosz sandomierski (1606–1609). Rzeczpospolita na politycznym rozdrożu, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2019.
Pietrzak Jerzy, Po Cecorze i podczas wojny chocimskiej. Sejmy z lat 1620 i 1621, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1983 (Acta Universitatis Wratislawiensis, nr 549, Historia 38).
Pietrzak Jerzy, W przygaszonym blasku wiktorii chocimskiej. Sejm w 1623 r., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1987 (Acta Universitatis Wratislawiensis, nr 890, Historia 57).
Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606−1608, wyd. Jan Czubek, t. 2: Proza, nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1918.
Rangoni Claudio, Relacja o Królestwie Polskim z 1604 roku, oprac. Janusz Byliński, Włodzimierz Kaczorowski, Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża, Opole 2013.
Rokosz Zebrzydowskiego, materiały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem „Konfederacja i rokosz w dawnym prawie państwowem polskiem”, wyd. Aleksander Rembowski, [wyd.] Świdzińscy, Warszawa 1893.
Romaniuk Teresa, Działalność polityczno-reformacyjna szlachty różnowierczej na Sejmiku Lubelskim w latach 1575–1648, „Rocznik Lubelski” 18, 1975, s. 33–51.
Rzońca Jan, Ostatni sejm przed Cecorą w 1619 r., Ossolineum, Wrocław 1983.
Schmitt Henryk, Rokosz Zebrzydowskiego. Według źródeł głównie rękopisemnych, nakładem autora, Lwów 1858.
Seredyka Jan, Rzeczpospolita w ostatnich latach panowania Zygmunta III (1629–1632). Zarys wewnętrznych dziejów politycznych, WSP, Opole 1978.
Seredyka Jan, Sejm z 1618 roku, WSP, Opole 1988.
Seredyka Jan, Sejm zawiedzionych nadziei, WSP, Opole 1981.
Śmidoda Franciszek, Sprawy dziesięcin w Trybunale Koronnym w latach 1578–1589. Kartka z walki szlachty z duchowieństwem za Stefana Batorego i pierwszych lat Zygmunta III Wazy, „Warszawskie Studia Teologiczne” 6, Warszawa 1933.
Sobieski Wacław, Pamiętny sejm, Gebethner i Wolff, Warszawa 1913.
Sokołowski August, Przed rokoszem. Studium historyczne z czasów Zygmunta III, „Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności” 15, Kraków 1882.
Strzelecki Adam, Sejm z r. 1605, nakł. PAU, Kraków 1921.
Strzelecki Adam, Udział i rola różnowierstwa w rokoszu Zebrzydowskiego (1606−1607), „Reformacja w Polsce” 7/8, 1935/1936, s. 101−184.
Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, cz. 1: 1550–1585, do dr. przygot. Stanisław Grodziski, Irena Dwornicka i Wacław Uruszczak, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.
Wisner Henryk, Rokosz Zebrzydowskiego, KAW, Kraków 1989.
Wołoszyn Jacek, Problematyka wyznaniowa w praktyce parlamentarnej Rzeczypospolitej w latach 1648–1696, Semper, Warszawa 2003.