„Jak po egipskich piaskach piramidy, po obszernych stepach usadzone mogiły”. Adama Naruszewicza starożytnicze obserwacje z podróży przez ziemie ukrainne w roku 1787

Prokop, Krzysztof

doi:0079-7138

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

„Jak po egipskich piaskach piramidy, po obszernych stepach usadzone mogiły”. Adama Naruszewicza starożytnicze obserwacje z podróży przez ziemie ukrainne w roku 1787 Prokop, Krzysztof

Object structure

„Jak po egipskich piaskach piramidy, po obszernych stepach usadzone mogiły”. Adama Naruszewicza starożytnicze obserwacje z podróży przez ziemie ukrainne w roku 1787

Prokop, Krzysztof

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk ; Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza

archeology of Poland - journals ; Adam Naruszewicz ; diaries ; Ukraine ; barrows ; Scythian community

Adam Naruszewicz (1733–1796) is considered the father of critical historiography in Poland. His most important work in this respect was the multi-volume History of the Polish Nation, the first volume of which, dealing with the prehistoric era, was published after the author’s death (1824). It is of interest to scholars of the history of archaeology in Poland, who also point to some other works of Naruszewicz where archaeological themes appear. However, until now, no attention has been paid in this respect to the Diary of the journey of king Stanislaus Augustus to Ukraine and other Crown lands in 1787, which contains an extensive passage devoted to barrows preserved in the Ukrainian steppes. It attempts to explain their origins or their connection to specific historical circumstances by referring to the testimony of ancient authors (including those from the Byzantine world). The author of the Diary of the journey of king Stanislaus Augustus… is not unaware that some of the impressive graves scattered across the steppe may be of later origin (from the Middle Ages or even modern times) and may be the result of long-lasting battles in these lands. In his description, Adam Naruszewicz also refers to local tradition, including folk accounts, which provides material of interest not only to the archaeologist or historian but also to the ethnographer. As part of the following article, the 1787 account has been selectively commented on – in the hope that it will not be overlooked when attempting to cover in more detail the origins of archaeological interest in domestic writing in the future.

Abramowicz A. (1979). Urny i ceraunie [Acta Archaeologica Lodziensia, 27]. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Wydział II – Nauk Historycznych i Społecznych.
Abramowicz A. (1986). Adama Naruszewicza zainteresowania starożytnościami. Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Naukowych, 40(12), 1-8.
Abramowicz A. (1987). Dzieje zainteresowań starożytniczych w Polsce, cz. 2 – Czasy stanisławowskie i ich pokłosie. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Abramowicz A. (1991). Historia archeologii polskiej. XIX i XX wiek. Warszawa – Łódź: Instytut Historii Kultury Materialnej PAN.
Abramowicz A. (1992). Historia archeologii polskiej. Początki [Acta Archaeologica Lodziensia, 36]. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Wydział II – Nauk Historycznych i Społecznych.
Aleksandrowska E. (1999). „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” 1770–1777. Monografia bibliograficzna. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Bartkiewicz K. (red.) (1998). Adam Naruszewicz i historiografia oświecenia. Zielona Góra: Verbum.
Blombergowa M.M. (1993). Badania archeologiczne Polaków na terytorium Imperium Rosyjskiego w XIX i początku XX wieku [Acta Archaeologica Lodziensia, 37]. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Wydział II – Nauk Historycznych i Społecznych.
Bober-Jankowska M. (2019). Naruszewiczowy przekład dzieł Tacyta. Colloquia Litteraria. Półrocznik Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, 2, 21-29.
Bober-Jankowska M. (2021). Proza diarystyczna Adama Naruszewicza. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Czacki T. (1861). O litewskich i polskich prawach, o ich duchu, źródłach, związku i o rzeczach zawartych w pierwszym statucie dla Litwy 1529 roku wydanym, wyd. K. J. Turowski. Kraków: Czas.
Frisk H. (1960). Griechisches etymologisches Wörterbuch, t. 1. Heidelberg: Carl Winter – Universitätsverlag.
Grabski A.F. (1998). Adam Naruszewicz jako historyk. Wiek Oświecenia, 13, 11-56.
Grzybowski S. (1960). Teki Naruszewicza. „Acta regum et populi Poloni”. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Herodot (2007). Dzieje, przeł. S. Hammer. Warszawa: Czytelnik.
Jougan A. (1957). Słownik kościelny łacińsko-polski. Poznań – Warszawa – Lublin: Księgarnia św. Wojciecha.
Jurkiewicz W. (1993). Adam Naruszewicz w otoczeniu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Historyczne, 3, 69-86.
Karolczuk-Kędzierska M. et al. (red.). (2004). Encyklopedia Kresów. Kraków: Wydawnictwo Kluszczyński.
Konstantyn Porfirogeneta (2024). O zarządzaniu cesarstwem, przeł. A. Paroń. Wrocław – Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN; Instytut Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych Uniwersytetu Wrocławskiego; Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
Kosmowski A. (1880). Charków. W: F. Sulimierski et al. (red.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1 (543-546). Warszawa: Filip Sulimierski & Władysław Walewski.
Kryński S. (2013). Od „Złotej Hramoty” do Złotego Rogu Wernyhory. Akcent. Literatura i Sztuka, 34(1), 108-116.
Lewaszkiewicz T. (2020). Świadomość językowa i zainteresowania językoznawcze Adama Naruszewicza. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 27(2), 85-97.
Linde S.B. (1812). Słownik języka polskiego przez Samuela Bogumiła Lindego, t. 5. Warszawa: Drukarnia XX. Pijarów.
Mielczarek M. (1997). Król Stanisław August Poniatowski, szambelan Gutakowski i skarb monet z Wilkowa. W: J. Maik et al. (red.), Archeologia i starożytnicy. Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Abramowiczowi w 70. rocznicę urodzin (201-209). Łódź: Instytut Archeologii i Etnologii PAN. Oddział w Łodzi.
Naruszewicz A. (1787). Tauryka czyli wiadomości starożytne i późniejsze o stanie i mieszkańcach Krymu do naszych czasów. Warszawa: Drukarnia Nadworna.
Naruszewicz A. (1788). Dziennik podróży króla jegomości Stanisława Augusta na Ukrainę i do innych ziem koronnych roku 1787 dnia 23. lutego rozpoczętej, a dnia 22. lipca zakończonej. Warszawa: Michał Gröll.
Naruszewicz A. (1805). Tauryka czyli wiadomości starożytne i późniejsze o stanie i mieszkańcach Krymu do naszych czasów (edycja Tadeusza Mostowskiego). Warszawa: Drukarnia »Przy Nowolipiu«.
Naruszewicz A. (1824). Historia narodu polskiego, t. 1, cz. 1. Warszawa: Natan Glücksberg.
Naruszewicz A. (2019). Dziennik podróży Stanisława Augusta na Ukrainę i do innych ziem koronnych, wyd. M. Bober-Jankowska (przy współpracy A. Masłowskiej-Nowak). Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Norkowska A. (2010). Miasto wita króla. Ceremoniał i jego rola komunikacyjna w diariuszach Adama Naruszewicza (1784, 1787). Napis, 16, 237-254.
Orda N. (1875). Album widoków historycznych Polski poświęcony rodakom, cz. 1 – Album widoków guberni grodzieńskiej, wileńskiej, mińskiej, kowieńskiej, wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej w dwóch seriach zawierających 80 widoków, przedstawiających miejsca historyczne z czasów wojen tureckich, tatarskich, krzyżackich, kozackich i szwedzkich oraz przedhistoryczne. Warszawa: Gebethner & Wolff.
Podhorodecki L. (1987). Chanat Krymski i jego stosunki z Polską w XV–XVIII w., Warszawa: Bellona.
Prokop K.R. (2010). Adam Naruszewicz. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Prokop K.R. (2022). Biskupi Kościoła w Polsce w gronie dziejopisów (historiografów) i badaczy przeszłości. W: P. Górecki, J. Pyka (red.), Patrimonium Ecclesiae Christi tradere. Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Biskupowi Janowi Kopcowi z okazji 75-lecia urodzin, 50-lecia prezbiteratu, 30-lecia sakry biskupiej i 40-lecia pracy naukowej, t. 1: De persona (265-334). Opole: Uniwersytet Opolski. Wydział Teologiczny.
Przybysławski W. (1906). Repertorium zabytków przedhistorycznych na obszarze szesnastu powiatów Galicji Wschodniej. Lwów: Wydawnictwo Grona C.K. Konserwatorów Galicji Wschodniej.
Rulikowski E. (1853). Opis powiatu wasylkowskiego pod względem historycznym, obyczajowym i statystycznym. Warszawa: Samuel Orgelbrand.
Rulikowski E. (1880a). Chwastów, Fastów. W: F. Sulimierski et al. (red.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1 (660-664). Warszawa: Filip Sulimierski & Władysław Walewski.
Rulikowski E. (1880b). Mogiła w Helenówce w powiecie wasylkowskim na Ukrainie w roku 1879 zbadana. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 4, 23-30.
Rulikowski E. (1913). Opis powiatu kijowskiego, wyd. M. Dubiecki. Kijów – Warszawa: Księgarnia Leona Idzikowskiego.
Souter A. et al. (red.) (1968). Oxford Latin Dictionary. Oxford: Clarendon Press.
Urbańczyk S. (1970). Perepłut. W: G. Labuda et al. (red.), Słownik starożytności słowiańskich, t. 4 (59-60). Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Walde A. (1938). Lateinisches etymologisches Wörterbuch, t. 1. Heidelberg: Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung.
Wodzicki S. (1888). Pamiętniki. Kraków: J. K. Żupański & K. J. Heumann.
Wolska B. (1995). W świecie żywiołów Boga i człowieka. Studia o poezji Adama Naruszewicza. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Zarzycki W. (1999). Biskup Adam Naruszewicz – luminarz polskiego Oświecenia. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.