Militaria jako element wyposażenia wczesnośredniowiecznych pochówków dziecięcych — próba interpretacji na przykładzie znalezisk z ziem polskich

Kurasiński, Tomasz

doi:0003-8180

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Militaria jako element wyposażenia wczesnośredniowiecznych pochówków dziecięcych — próba interpretacji na przykładzie znalezisk z ziem polskich Kurasiński, Tomasz

Object structure

Militaria jako element wyposażenia wczesnośredniowiecznych pochówków dziecięcych — próba interpretacji na przykładzie znalezisk z ziem polskich

Archeologia Polski T. 54 Z. 2 (2009)

Kurasiński, Tomasz

Instytut Archeolgoii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

Early Middle Ages ; burial rites ; child burials ; militaria ; symbolism

Antowska‑Gorączniak O., 2003, O rozrywkach poznaniaków wieków średnich. Zabawki i przedmioty do gier z Ostrowa Tumskiego, [w:] W kręgu katedry, J. Wiesiołowski red., Kronika Miasta Poznania, t. 1, Poznań, s. 72–85
Ariès P., 1995, Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach, Gdańsk
Arnold K., 1986, Die Einstellung zum Kind im Mittelalter, [w:] Mensch und Umwelt im Mittelalter, B. Herrmann red., Stuttgart, s. 53–64
Arnold K., 1991, K sociálnim dějinám dětství ve středověku, „Historická demografie”, t. 15, s. 123–140
Arrhenius B., 1961, Vikingatida miniatyrer, „Tor”, t. 7, s. 139–164
Banaszkiewicz J., 1988, Włócznia i chorągiew. O rycie otwierania bitwy w związku z cudem kampanii nakielskiej Bolesława Krzywoustego (Kadłubek, III, 14), „Kwartalnik Historyczny”, R. 94, nr 4, s. 3–24
Banaszkiewicz J., 1999, Młodzieńcze gesta Bolesława Krzywoustego czyli jak zostaje się prawdziwym rycerzem i władcą, [w:] Theatrum ceremoniale na dworze książąt i królów polskich.Materiały konferencji naukowej zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 23–25 marca 1998, M. Markiewicz, R. Skowron red., Kraków, s. 11–29
Banaszkiewicz J., 2002, Czym była i jak została zniszczona chorągiew Świętowita (Saxonis Gesta Danorum, t. 1, J. Olrik, H. Rader red., Haunia 1931, Gesta Danorum, XIV, 39, 14–28), [w:] Heraldyka i okolice, A. Biernat red., Warszawa, s. 57–70
Banek K., 2004, Symbolika włosów. Aspekt dyferencjacji na zewnątrz i do wewnątrz, „Nomos”, nr 45–46, s. 105–120
Bąbel J., 1980, Kult topora w neolicie ziem polskich, „Wiadomości Archeologiczne”, Warszawa, t. 45, z. 1, s. 3–44
Bąbel J., 2000, Rytualne znaczenie niektórych północnoeuropejskich brzytew z epoki brązu. Próba interpretacji, [w:] Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie środkowej, B. Gediga, D. Piotrowska red., Warszawa–Wrocław–Biskupin, s. 157–182
Biegeleisen H., 1927 Matka i dziecko w obrzędach, wierzeniach i zwyczajach ludu polskiego, Lwów
Blaževičius P., 2008, Vaikų žaislai ir žaidimai XIII–XVII a. Lietuvoje (remiantis archeologijos duomenimis), „Lietuvos archeologija”, t. 33, s. 71–122
Bonowska M., 2004, Przemijanie. Śmierć, pogrzeb i życie pozagrobowe w wyobrażeniach mieszkańców Pomorza zachodniego na przełomie XIX i XX wieku, Poznań
Borkowski T., 1995, Gry i zabawy w średniowiecznym mieście na Śląsku. Ślady materialne, [w:] Kultura średniowiecznego Śląska i Czech. Miasto, K. Wachowski red., Wrocław, s. 99–105
Borkowski T., 1999, Rozrywka — zabawki i drobna plastyka figuralna, [w:] Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Parcele przy ulicy Więziennej 10–11 we Wrocławiu, C. Buśko, J. Piekalski red., Wratislavia Antiqua, t. 1, Wrocław, s. 187–201
Brencz A., 1987, Polska obrzędowość pogrzebowa jako obrzęd przejścia, „Lud”, t. 71, s. 215–229
Brodala A., 2000, Powrót zmarłych do świata żywych w wierzeniach ludu śląskiego, „Annales Silesiae”, t. 30, s. 59–74
Bronicka‑Rauhut J., 1998, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Czersku, Warszawa
Bukowska‑Gedigowa J., Gediga B., 1986, Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź
Buliński T., 1997, Enkulturacja w średniowiecznym społeczeństwie, „Lud”, t. 81, s. 77–91
Buliński T., 1998, Średniowieczny obraz dziecka, „Studia Edukacyjne”, nr 4, s. 87–109
Buliński T., 2002, Człowiek do zrobienia. Jak kultura tworzy człowieka: Studium antropologiczne, Poznańskie Studia Etnologiczne, nr 4, Poznań
Bystroń J. S., 1916, Słowiańskie obrzędy rodzinne. Obrzędy związane z narodzeniem dziecka, Kraków
Caillois R., 1997, Gry i ludzie, Warszawa
Capelle T., 1999, Die Bedeutung der goldenen Miniaturenkette von Szilágysomlyó, [w:] Barbarenschmuck und Römergold. Der Schatz von Szilágysomlyó, W. Seipel red., Wien, s. 55–61
Charvát P., 2000, „Dejte mému synáčkovi loveckou trubku mou a kopí”: co vlastně odkazál umíraiící Břetislav II. svému dědici?, „Acta Historica et Museologica Universitatis Silesianae Opaviensis”, t. 5, s. 167–169
Chorvátová H., 1998, K významu priveskov‑amuletov z včasnostredovekých pohrebísk, „Hieron”, t. 3, s. 106–112
Chudziak W., Stawska V., Weinkauf J., Kozłowski T., 2006, Katalog. Część II. Badania Instytutu Archeologii i Etnologii UMK w Toruniu w latach 1997–1999, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), W. Chudziak red., Mons Sancti Laurentii, t. 3, Toruń, s. 345–388
Coussens A., Anson T., Norris R. M., Henneberg M., 2002, Sexual dimorphism in the robusticity of long bones of infants and young children, „Przegląd Antropologiczny”, t. 65, s. 3–16
Crawford S., 2000, Children, grave goods and social status in early Anglo‑Saxon England, [w:] Children and material culture, J. Sofaer‑Derevinski red., London–New York, s. 169–179
Czerwińska‑Burszta H., 1986, Teoria rytów przejścia Arnolda van Gennepa i jej recepcja na gruncie strukturalistycznym, „Lud”, t. 70, s. 51–65
Dalewski Z., 1997, Pasowanie na rycerza książąt polskich we wcześniejszym średniowieczu: znaczenie ideowe i polityczne, „Kwartalnik Historyczny”, R. 104, z. 4, s. 15–35
Darkevič V. P., 1961, Topor kak simvol Peruna v drevnerusskom âzyčestve, „Sovetskaâ Archeologiâ”, nr 4, s. 91–102
Dąbrowska E., 1974–1979, La contribution des éléments paÏens et chrétiens á la formation du rite funéraire des Slaves occidentaux dans le Haut Moyen Âge, „Annuario de estudios medievales”, t. 9, s. 343–352
Dąmbski J., [1950] 1952, Szczątki kostne ludzkie z cmentarzyska w Końskich z XI wieku, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, t. 2, s. 177–200
Delimata M., 2004, Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań
Delimata M., 2004, Rytuał pogrzebowy dzieci w Polsce średniowiecznej i nowożytnej, [w:] Dusza maluczka, a strata ogromna, Funeralia... Spotkanie 6, s. 99–102
Dollhopf K. ‑D., 2001, Kindergräber im frühen Mittelalter. Versuch einer archäologischen Definition, „Archäologisches Korrespondenzblatt”, Mainz, t. 31, z. 1, s. 133–140
Doppelfeld O., 1964, Das fränkische Knabengrab unter dem Chor des Kölner Dom, „Germania”, t. 64, s. 156–188
Dostál B., 1966, Slovanské pohřebiště ze střední doby hradištní na Moravě, Praha
Drozd A., 2008, Ozdoby kobiece we wczesnośredniowiecznych grobach z bronią — wyposażenie czy dar?, [w:] Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w starożytności i średniowieczu, W. Świętosławski red., Acta Archaeologica Lodziensia, nr 54, Łódź, s. 51–60
Dübner‑Manthey B., 1990 Zum Amulettbrauchtum in frühmittelalterlichen Frauen‑ und Kindergräbern, [w:] Frauen in Spätantike und Frühmittelalter. Lebensbedingungen — Lebensnormen— Lebensformen, W. Affeldt red., Sigmaringen, s. 65–87
Eisner J ., 1966, Rukovět’ slovanske archeologie. Počatky slovanů a jejich kultury, Praha
Eliade M., 1968, Notes on the symbolism of the arrow, [w:] Religions in antiquity. Essays in memory of Erwin Ramsdell Goodenough, J. Neusner red., Leiden, s. 463–475
Eliade M., 1993, Traktat o historii religii, Łódź
Fetisov A. A., 2004, Funkcii strel v pogrebal’nom inventare „družinnych kurganov”, „Rossijskaâ archeologiâ”, nr 3, s. 89–98
Fischer A., 1921, Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Lwów
Gansiniec R., 1952, Postrzyżyny słowiańskie, „Przegląd Zachodni”, R. 8, nr 11–12, s. 353–369
Gąssowski J., [1950] 1952, Cmentarzysko w Końskich na tle zagadnienia południowej granicy Mazowsza we wczesnym średniowieczu, „Materiały Wczesnośredniowieczne”, t. 2, s. 71–175
Gennep van A., 2006, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, Warszawa
Gieysztor A., 1976, Sprawca piorunów w mitologii słowiańskiej, [w:] Ars historica. Prace z dziejów powszechnych i Polski, M. Biskup, B. Kürbis, H. Łowmiański, C. Madajczyk, B. Miśkiewicz, J. Strzelczyk, J. Topolski red., Poznań, s. 155–161
Głosek M., 1996, Poźnośredniowieczna broń obuchowa w zbiorach polskich, Warszawa–Łódź
Gräslund A. -S., 1972–1973, Barn i Birka, „Tor”, t. 15, s. 161–179
Gräslund A. ‑S., 1998 A princely child in Birka, [w:] Studien zur Archäologie des Ostseeraumes. Von der Eisenzeit zum Mittelalter. Festschrift für Michael Müller‑Wille, A. Wesse red., Neumünster, s. 281–289
Gronowska A., 2004, Enfances Guillaume, Enfances Vivien, Enfances Renier... Młodzieńcze dokonania wielkich bohaterów starofrancuskiej epiki rycerskiej, „Studia Źródłoznawcze”, t. 42, s. 37–64
Hanuliak M., 1990, Aussagefähigkeiten archäologischer Quellen aus Flachgräberfeldern des 9.–12. Jahrhunderts, „Slovenská archeológia”, Bratislava, R. 38, z. 1, s. 147–192
Hanuliak M., 1998, Realne faktory a ich účast’ pri vystrojovaní hrobov v 9. až 12. storočí, „ Slovenská archeológia”, Bratislava, R. 46, z. 1, s. 55–69
Hanuliak M., 2006, Detskí jedinci vo vel’komoravskom prostredí na základe pohrebiskových prameňov z územia Slovenska, „ Slovenská archeológia”, Bratislava, R. 54, z. 2, s. 259–284
Härke H., 1992, Angelsächsische Waffengräber des 5.–7. Jahrhunderts, Cologne–Bonn
Heindel I ., 1992, Äxte des 8. bis 14. Jahrhunderts im westslawischen Siedlungsgebiet zwischenElbe/Saale und Oder/Neiβse, „Zeitschrift für Archäologie”, t. 26, z. 1, s. 17–56
Hoffmann E ., 1991, Amazonen — Mythos oder Wirklichkeit?, [w:] Bestattungswesen und Totenkult in ur‑ und frühgeschichtlicher Zeit. Beiträge zu Grabbrauch, Bestattungssitten, Beigabenausstattung und Totenkult, F. Horst, H. Keiling red., Berlin, s. 317–343
Högberg A., 2008, Playing with flint: tracing a child’s imitation of adult work in a lithic assemblage, „Journal of Archaeological Method and Theory”, t. 15, s. 112–131
Hrubý V., 1955, Staré Město. Velkomoravské pohřebiště „Na valách”, Praha
Illi M., 1995, Begräbnis, Verdammung und Erlösung. Das Fegefeuer im Spiegel von Bestattungsriten, [w:] Himmel, Hölle, Fegefeuer. Das Jenseits im Mittelalter, P. Jezler red., Zürich, s. 59–68
Kalousek F., 1971, Břeclav Pohansko, t. 1, Velkomoravské pohřebiště u kostela, Brno
Kamp K.A., 2001, Where have all the children gone? The archaeology the childhood, „Journal of Archaeological Method and Theory”, t. 8, s. 1–34
Karger M.K., 1958, Drevnij Kiev. Očerki po istorii material’noj kul’tury drevnerusskogo goroda, t. 1, Moskva–Leningrad
Kirpičnikov A.N., 1966, Drevnerusskoe oružie, t. 2, Kop’â, sulicy, boevye topory, bulavy, kisteni IX–XIII vv., Moskva
Koch U., 1997, Eine verzweigte Familie: Die Merowinger, [w:] Die Franken — Wegbereiter Europas 5. bis 8. Jahrhundert n. Chr., t. 2, A. Wieczorek, P. Périn, K. von Welck, W. Menghin red., Mainz, s. 931–933
Koktvedgaard Zeitzen M., 1997, Amulets and amulet use in Viking Age Denmark, „Acta Archaeologica”, t. 68, s. 1–74
Kon I. S., 1988, Rebenok i obščestvo (istoriko‑ètnografičeskaâ perspektiva), Moskva
Kościeleck i P., 2000, Topografia wyposażenia grobów męskich na staromazowieckich cmentarzyskach z grobami w obudowach kamiennych z XI–XIII wieku, „Studia i Materiały Archeologiczne”, t. 10, s. 55–88
Kotlârevskij A., 1868, O pogrebal’nych obyčaâch a âzyčeskich slavân, Moskva
Kotowicz N. A. , Świątek M., 2006, Mittelalterliche Streitäxte aus den Sammlungen des Regionalmuseums in Jasło. Ein Beitrag zur Kenntnis der Bewaffnung in den polnischen Karpaten, „Acta Archaeologica Carpathica”, t. 41, s. 115–145
Kotowicz P. N., 2008, Zabawka czy oręż ćwiczebny? Przyczynek do badań nad problematyką drewnianych naśladownictw średniowiecznych mieczy, [w:] Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w starożytności i średniowieczu, W. Świętosławski red., Acta Archaeologica Lodziensia, nr 54, Łódź, s. 89–98
Kowalczyk E., 2003, Dzieje granicy mazowiecko‑krzyżackiej (między Drwęcą a Pisą), Warszawa
Kowalczyk E., 2004, Chrześcijańskie miłosierdzie. Rzecz o pochowkach dzieci nie ochrzczonych (na przykładzie północnego Mazowsza), [w:] Dusza maluczka, a strata ogromna, Funeralia... Spotkanie 6, s. 103–114
Kowalewski J., 2003, Materialne wyznaczniki płci na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach szkieletowych z ziem polskich. Rzecz o aksjomatach naoczności archeologicznej, [w:] Kobieta — Śmierć — Mężczyzna, Funeralia... Spotkanie 5, Poznań, s. 227–235
Kowalski P., 1996, Dziecko. Rajska niewinność, wróżby, magia. Wstęp do lektury postaci, „Literatura Ludowa”, t. 40, nr 4–5, s. 19–30
Kowalski P., 1998, Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa–Wrocław
Kozłowski T., Drozd A., 2006, Ludzkie szczątki kostne, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), W. Chudziak red., Mons Sancti Laurentii, t. 3, Toruń, s. 39–48
Krumphanzlová Z., 1961, K otázce vampirysmu na slovanských pohřebištích, „Památky archeologické”, R. 52, z. 2, s. 544–549
Krumphanzlová Z., 1981, Některé problemy rozvrstvení společnosti podle archeologie, „Acta Interdisciplinaria Archaeologica”, t. 1, s. 29–38
Krumphanzlová Z., 1992, Amulety ve formě miniaturních zbraní ve slovanském hrobě na pohřebišti v Želenicích, „Sbornik Západočeského muzea v Plzni. Historie”, t. 8, s. 156–161
Krzyszowski A., 1992, Wstępne wyniki badań archeologicznych na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku szkieletowym z X/XI–XI wieku w miejscowości Sowinki, gm. Mosina, woj. poznańskie, stanowisko 23A, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, Poznań, t. 1, s. 83–102
Krzyszowski A., 1995, Ein reiches Gräberfeld aus dem 10./11. Jh. in Sowinki bei Poznań, „Slavia Antiqua”, Warszawa–Poznań (od 1993 r. Poznań), t. 36, s. 49–71
Kulakov V. I., 1991–1992, Kul’tovoe oružie baltov i slavân X–XII vv., „Slavia Antiqua”, Warszawa–Poznań (od 1993 r. Poznań), t. 33, s. 115–130
Kunicka‑Okuliczowa Ł., 1959, Wczesnośredniowieczne zabawki i gry z Gdańska, [w:] Gdańsk wczesnośredniowieczny, t. 1, J. Kamińska red., Gdańsk, s. 107–143
Kurasiński T., 2004, Dziecko i strzała. Z problematyki wyposażania grobów w militaria na terenie Polski wczesnopiastowskiej (XI–XII w.), [w:] Starość — wiek spełnienia, Funeralia... Spotkanie 8, s. 131–141
Kurasiński T., 2005, Waffen im Zeichenkreis. Über die in den Gräbern auf den Gebieten des frühmittelalterlichen Polen vorgefundenen Flügellanzenspitzen, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 57, s. 165–213
Kurasiński T., 2007, Przyczyna śmierci czy wyposażenie grobowe? Z badań nad obecnością grotów strzał w pochowkach z wczesnego średniowiecza, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, Funeralia... Spotkanie 9, s. 371–387
Kurasiński T., Skóra K., w druku, Elementy „ruskie” w wyposażeniu pochowków z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska (XI–XII w.) w Lubieniu, pow. piotrkowski, [w:] In silvis, campis... et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko‑ruskim, Sanok
Kvetánová I., 2008, Deti stredodunajských Germánov. Analýza hrobov detí a mladistvých, „Slovenská archeológia”, Bratislava, t. 56, z. 1, s. 21–60
Labudda A.,1983, Liturgia pogrzebu w Polsce do wydania Rytuału Piotrkowskiego (1631). Studium historyczno‑liturgiczne, Warszawa
Leciejewicz L., 1997, Wyznacznik pozycji społecznej w rytuale pogrzebowym wcześniejszego średniowiecza, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, R. Michałowski red., Warszawa, s. 45–55
Lehr U., 2003, Magia czasu narodzin, [w:] Czas zmiany, czas trwania. Studia etnologiczne, J. Kowalska, S. Szynkiewicz, R. Tomicki red., Warszawa, s. 151–164
Lehr U., 2006, „Niekochani zmarli”, „Etnografia Polska”, t. 50, z. 1–2, s. 243–265
Lewicka‑Rajewska U., 2004, Arabskie opisanie Słowian. Źródła do dziejów średniowiecznej kultury, Wrocław
Lewicki T., 1951–1952, Ze studiów nad źródłami arabskimi, „Slavia Antiqua”, Warszawa–Poznań (od 1993 r. Poznań), t. 3, s. 136–178
Lillehammer G., 1989, A child is born. The child’s world in an archaeological perspective, „Norwegian Archaeological Review”, t. 22, z. 2, s. 89–105
Lohrke B., 2004, Kinder in der Merowingerzeit. Gräber von Mädchen und Jungen in der Alemannia, Rahden/Westf.‑Leidorf
Lurker M., 1986, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Poznań
Ławrynowicz O., 2005, Treści ideowe broni rycerskiej w Polsce wieków średnich, Acta Archaeologica Lodziensia, nr 51, Łódź
Machoŭskâ I. S., 2000, Novanaradžanae dzicâ ŭ belaruskích tradycyjach i abradach (kanec XIX–pačatak XX st.), „Vescí Nacyjanal’naj Akademíí Navuk Belarusi”, nr 2, s. 92–96
Makarov N.A., 1988, Drevnerusskie amulety‑toporiki, [w:] Archeologia i istoriâ Pskova i Pskovskoj zemli. Tezisi dokladov k predstoâščej naučnoj konferencii po teme: „Drevnerusskoe âzyčestvo i ego tradicii”, Pskov, s. 30–32
Makarov N.A., 1992, Drevnerusskie amulety‑toporiki, „Rossijskaâ archeologiâ”, nr 2, s. 41–56
Malinowski A., Bożiłow W., 1997, Podstawy antropometrii. Metody, techniki, normy, Warszawa–Łódź
Martynowicz T., 1977, Dziecko w tradycyjnej rodzinie afgańskiej, „Etnografia Polska”, t. 21, z. 2, s. 155–174
Meier T., 2002, Die Archäologie des mittelalterlichen Königsgrabes im christlichen Europa, Stuttgart
Miechowicz Ł., 2007, Poźnośredniowieczne i nowożytne pochowki dzieci w naczyniach glinianych na przykładzie znaleziska z Wyszatyc, gm. Żurawica, pow. Przemyśl, [w:] Poźne średniowiecze w Karpatach polskich, J. Gancarski red., Krosno, s. 517–535
Moszyński K., 1967, Kultura ludowa Słowian, t. 2, Kultura duchowa, cz. 1, Warszawa
Nadolski A., 1951–1952 Miniaturowy toporek z grodziska w Tumie pod Łęczycą, „Przegląd Archeologiczny”, t. 9, z. 2–3, s. 389–390
Nadolski A., 1954, Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku, Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis, nr 3, Łódź
Nadolski A., 1963, Zabytki uzbrojenia jako źródło do dziejów polskiego średniowiecza, „Studia Źródłoznawcze”, t. 8, s. 112–115
Navrátilová A., 2007, Dětský pohřeb v kontextu ritualizace smrti (z etnologických pramenů 19. a 20. století), Študijné Zvesti Archeologického Ústavu Slovenskej Akadémie Vied, Nitra, t. 42, nr 1, s. 127–140
Nekvasil J., 1954, Výzkum v Rebešovicích na Moravě, „Archeologické rozhledy”, R. 6, z. 4, s. 433–437
Nodl M., 1996, Dětství v předmoderní době, „Souvislosti”, t. 4, s. 7–29
Nowina‑Sroczyńska E., 1997, Przezroczyste ramiona ojca. Studium etnologiczne o magicznych dzieciach, Łódź
Olszewski M., 2002, Świat zabobonów w średniowieczu. Studium kazania O zabobonach Stanisława ze Skarbimierza, Warszawa
Ottinger I., 1974, Waffenbeigabe in Knabengräbern. Ein Beitrag zur Beigabensitte der jüngeren Kaiserzeit und der Merowingerzeit, [w:] Studien zur vor‑ und frühgeschichtlichen Archäologie. Festschrift für Joachim Werner zum 65. Geburstag, t. II Frühmittelalter, G. Kossack, G. Ulbert red., München, s. 387–410
Pacocha K., 2008, Określanie wieku i płci dzieci na podstawie materiałów szkieletowych, [w:] Non omnis moriars — rozważania nad egzystencją człowieka w aspekcie badań antropologiczno‑archeologicznych. Materiały konferencyjne, Kraków 23–25 marca 2007, Kraków, s. 125–137
Panasiewicz W., Wołoszyn M., 2002, Staroruskie miniaturowe toporki z Grodka, pow. Hrubieszów, „Archeologia Polski”, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź (od 1990 r. Warszawa), t. 47, z. 1–2, s. 245–286
Pawleta M., 2003, Zapomniany etap życia. Archeologia dzieciństwa, [w:] Wiara, pamięć i archeologia, Ł. Olędzki red., Poznań, s. 65–86
Pawleta M., 2004, Re‑konstruowanie dzieciństwa w archeologii, [w:] Dusza maluczka, a strata ogromna, Funeralia... Spotkanie 6, s. 87–97
Piotrowski R., 2003, Uwagi na temat chronologii i interpretacji wczesnośredniowiecznych cmentarzysk mazowieckich, „Archeologia Polski”, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź (od 1990 r. Warszawa), t. 48, z. 1–2, s. 165–200
Piwowarczyk D., 2002, Funkcje i ceremoniał rycerskiego pasowania na ziemiach polskich (XI–XVIII wiek), [w:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1 Od średniowiecza do wieku XVIII, M. Dąbrowska, A. Klonder red., Warszawa, s. 192–217
Potkański K., 1895, Postrzyżyny u Słowian i Germanów, „Rozprawy Akademii Umiejętności Wydział Historyczno‑Filozoficzny”, t. 32, s. 330–422
Poulík J., 1975, Mikulčice. Sídlo a pevnost knížat velkomoravských, Praha
Profantová N., 2001, K průniku prvků franského životního stylu do Čech 9. století (na základě poznatků archeologie), [w:] Velká Morava mezi východem a západem. Sborník příspěvků z mezinárodni vědecké konference — Uherské Hradiště, Staré Město 28.9.–1.10.1999, L. Galuška, P. Kouřil, Z. Měřínský red., Brno, s. 327–338
Profantová N., 2005 Die Elite im Spiegel der Kindergräber aus dem 9. und 10. Jahrhundert in Böhmen, [w:] Die frühmittelalterliche Elite bei den Völkern des östlichen Mitteleuropas (mit einem speziellen Blick auf die grosmährischen Problematik). Materialien der internationalen Fachkonferenz, Mikulčice 25.–26. 5. 2004, P. Kouřil red., Brno, s. 313–334
Radiņš A., 2001, Pogrebal’nyj obrâd i inventar’ latgal’skich zachoronenij 10–13 vekov, „Archaeologia Lituana”, t. 2, s. 65–118
Rauhut L., Długopolska L., 1971, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Pokrzywnicy Wielkiej, pow. Nidzica, „Wiadomości Archeologiczne”, Warszawa, t. 36, z. 3, s. 292–353
Rauhut L., Długopolska L., 1973, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Tańsku‑Przedborach, pow. Przasnysz, „Wiadomości Archeologiczne”, Warszawa, t. 38, z. 3–4, s. 383–441
Roczek M., 2003, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe z Opola‑Nowej Wsi Królewskiej, maszynopis pracy magisterskiej przechowywany w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego
Rozenfel’dt R. L., 1997, Igry detej, [w:] Drevnââ Rus’. Byt i kul’tura, B.A. Kolčin, T.I. Makarova red., Moskva, s. 114–119, 326–327
Rulewicz M., 1958, Wczesnośredniowieczne zabawki i przedmioty do gier z Pomorza zachodniego (Z badań archeologicznych prowadzonych w latach 1947–1958), „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 4, s. 303–354
Rulewicz M., 1962, Zabawki dziecięce na Pomorzu w okresie wczesnego średniowiecza, „Z otchłani wieków”, R. 28, z. 4, s. 302–309
Rybakov B.A., 2001, Jazyčestvo drevnej Rusi, Moskva
Samsonowicz A., 2000, Łowy — praca, zabawa, obyczaj, [w:] Człowiek i przyroda w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym, W. Iwańczak, K. Bracha red., Warszawa, s. 141–152
Savic’kij V., Ochrimenko G., 2007, Minìatjurnì sokirki‑amuleti — džerelo dlâ rekonstrukcìï dochristiâns’kich vìruvan’ davnìch slov’ân, „Starij Luc’k”, t. 3, s. 130–138
Schienerl P.W., 1980, Eisen als Kampfmittel gegen Dämonen. Manifestationen des Glaubens an seine magische Kraft im islamischen Amulettwesen, „Anthropos”, t. 75, z. 3–4, s. 486–522
Schienerl P.W., 1984, Zur Amulettwertigkeit merowingerzeitlicher Waffennachbildungen, „Archäologisches Korrespondenzblatt”, Mainz, t. 14, z. 3, s. 337–341
Schwab H., 1982, Bemerkenswert ausgestattete Kindergraber der Merowingerzeit, „Archäologisches Korrespondenzblatt”, Mainz, t. 12, z. 2, s. 251–262
Sedov V.V., 1982, Vostočnye slâvane v VI–XIII vv., Moskva
Seweryn T., 1957, Zabawki ludowe jako odbicie zwyczajow, obrzędow, magii i legend, „Polska Sztuka Ludowa”, R. 11, nr 1, s. 3–20
Shetelig H., 1911, En miniatyrøks av bronse fra vikingetiden, „Bergens Museums Årbok”, nr 13, s. 1–18
Skrzyńska K., 2005, Causa funerandi na przykładzie wybranych cmentarzysk wczesnośredniowiecznych, [w:] Causa creandi. O pragmatyce źródła historycznego, S. Rosik, P. Wiszewski red., Wrocław, s. 589–604
Slivka M., 1997, Diet’a na prvej i poslednej ceste. Pochovávanie detí v nádobách, „Hieron”, t. 2, s. 71–86
Slivka M., 2002, Symbolika výzbroje a výstroja, „Archaeologia Historica”, t. 27, s. 589–605
Słupecki L. P., 2003 Mitologia skandynawska w epoce wikingów, Kraków
Smetánka Z., 1993, Archeologie dětství, „Historický obzor”, R. 4, nr 4, s. 78–82
Smetánka Z., Hrdlička L., Blajerová M., 1974, Výzkum slovanského pohřebiště za Jízdárnou Pražského hradu v roce 1973. Předběžna zpráva, „Archeologické rozhledy”, R. 26, z. 4, s. 386–405, 433–438
Stanaszek Ł. M., 1998, Praktyki antywampiryczne w XI wieku stosowane na terenie cmentarzyska szkieletowego na Wzgórzu Świętojakubskim w Sandomierzu, „Biuletyn Antropologiczny”, t. 2, s. 18–31
Strzyż P., 2006, Uzbrojenie we wczesnośredniowiecznej Małopolsce, Acta Archaeologica Lodziensia, nr 52, Łódź
Szőke B.M., 1979, Zur Problematik des Bestattungsritus mit verstummelten Rinderschädel des Typs von Sopronkőhida, „Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae“, t. 31, z. 1–2, s. 51–103
Szőke B., Nemeskéri J ., 1954, Archeologické a antropologické poznatky z výskumu v Bešeňove pri Šuranoch, „Slovenská archeológia”, Bratislava, R. 2, s. 105–135
Świderska U., 2001, Kultura rycerska w średniowiecznej Polsce, Zielona Góra
Šolle M., 1966, Stará Kouřim a projevy velkomoravské hmotné kultury v Čechách, Praha
Štakel’berg Û. I., 1969, Igrušečnoe oružie iz Staroj Ladogi, „Sovetskaâ Archeologiâ”, nr 2, s. 252–254
Targońska A., 1998, Symbolika włosów i manipulowanie włosami w kulturze ludowej, „Lud”, t. 82, s. 157–176
Točik A., 1992, Materiály k dejinám južného Slovenska v 7.–14. storočí, Študijne Zvesti Archeologického Ústavu Slovenskej Akadémie Vied, Nitra, t. 28, s. 5–251
Trębaczkiewicz T., 1963, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne we wsi Psary, pow. Piotrków Trybunalski, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria archeologiczna”, Łódź, nr 9, s. 131–166
Třeštík D., 1992, Václav a Berengar. Politické pozadí postřižin sv. Václava roku 915, „Český časopis historický”, t. 89, nr 5–6, s. 641–661
Ungerman Š., 2007, Amulety v dětských hrobech na raně středověkém pohřebišti v Dolnich Věstonicích‑Na pískách, Študijne Zvesti Archeologického Ústavu Slovénskej Akadémie Vied, Nitra, t. 42, nr 1, s. 221–237
Uspenskaâ A.V., 1967, Nagrudnye i poâsnye priveski, [w:] Očerki po istorii russkoj derevni X–XIII vv., B.A. Rybakov red., Trudy Gosudarstvennogo Istoričeskogo Muzeâ, t. 43, Moskva, s. 88–132
Vallet F., 1997, Die Austattung der Kindergräber, [w:] Die Franken — Wegbereiter Europas 5. bis 8. Jahrhundert n. Chr., t. 2, A. Wieczorek, P. Périn, K. von Welck, W. Menghin red., Mainz, s. 712–715
Vencl S., 1984, Otázky poznání vojenství v archeologii, Praha
Veselovskij N., 1917–1920, Rol’ strely v obrjadach i eâ simvoličeskoe značenie, „Zapiski Vostočnogo otdelenija Russkogo archeologičeskogo obščestva”, t. 25, s. 273–292
Wachowski K., 1975, Cmentarzyska doby wczesnopiastowskiej na Śląsku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk
Wachowski K., 1982, Średniowieczna broń miotająca na Śląsku w świetle znalezisk z Ostrówka w Opolu, „Archeologia Polski”, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź (od 1990 r. Warszawa), t. 27, z. 1, s. 167–202
Weinkauf J., 2006, Uzbrojenie, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), W. Chudziak red., Mons Sancti Laurentii, t. 3, Toruń, s. 104–105
Werner J., 1964, Frankish royal tombs in the cathedral of Cologne and Saint‑Denis, „Antiquity”, t. 38, s. 201–216
Wielgosz‑Skorupka E., 2006, Archeologia a antropologia: problem tzw. wyznaczników płci (na wybranych przykładach), [w:] Mundus hominis — cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych, S. Rosik, P. Wiszewski red., Wrocław, s. 377–385
Wiński G., Szafrański A. A., 1998, Obrzędy pogrzebowe jako rytuały przejścia, „Roczniki Nauk Społecznych”, t. 26, z. 1, s. 87–96
Wołoszyn M., 2004, Zabytki pochodzenia wschodniego we wczesnośredniowiecznej Polsce — wędrówka ludzi, rzeczy, czy idei?, [w:] Wędrówki rzeczy i idei w średniowieczu, S. Moździoch red., Spotkania Bytomskie, t. 5, Wrocław, s. 241–259
Wołoszyn M., 2006, Ze studiów nad obecnością ruską i skandynawską na ziemiach polskich w X–XII wieku, [w:] Świat Słowian wczesnego średniowiecza, M. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski red., Szczecin–Wrocław, s. 595–613
Wójcikowie E. i A., 1973, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lubieniu, pow. Piotrków Trybunalski (Sprawozdanie z badań prowadzonych w 1971 r.), „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria archeologiczna”, Łódź, nr 20, s. 163–201
Wrzesińscy A. i J., 1993, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Dziekanowicach, gm. Łubowo, woj. poznańskie, stan. 22 — sezon badawczy 1992, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, Poznań, t. 2, s. 157–184
Wrzesińska A., Wrzesiński J., 1996, Grób z miniaturowym toporkiem z Dziekanowic, gm. Łubowo, woj. poznańskie, stan. 22, „Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne”, Poznań, t. 4, s. 197–204
Wrzesińska A., Wrzesiński J., 2000 Pochowki dzieci we wczesnym średniowieczu na przykładzie cmentarzyska w Dziekanowicach, „Studia Lednickie”, t. 6, s. 141–160
Wrzesińska A., Wrzesiński J., 2002, Pochowki dzieci najmłodszych infans I na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Dziekanowicach, [w:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1, Od średniowiecza do wieku XVIII, M. Dąbrowska, A. Klonder red., Warszawa, s. 269–284
Wrzesiński J., 1997–1998, Groby z mieczami na terenie Polski wczesnopiastowskiej (X–XII wiek), „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria archeologiczna”, Łódź, nr 40, s. 7–46
Wrzesiński J., 2000, Theutonici fundas cum lapidibus rotabant — proca broń zapoznana, „Studia Lednickie”, t. 6, s. 125–139
Wrzesiński J., Wrzesińska A., 2007 Groby z uzbrojeniem na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Dziekanowicach w Wielkopolsce, [w:] Studia z dziejów wojskowości, budownictwa, kultury, J. Olczak red., Archaeologica Historica Polona, t. 17, Toruń, s. 75–93
Zawadzka‑Antosik B., 1973, Pochowki dzieci w naczyniach glinianych, „Wiadomości Archeologiczne”, Warszawa, t. 38, z. 2, s. 365–371
Zawadzka ‑Antosik B., 1982, Z problematyki pochowków dziecięcych odkrytych na cmentarzysku w Czekanowie, woj. siedleckie, „Wiadomości Archeologiczne”, Warszawa, t. 47, z. 1, s. 25–57
Zemītis G., 1998, Christliche und heidnische Symbole aus Burgen des 9.–12. Jahrhunderts in Zentrallettland (Daugmale, Talsi, Mežotne), [w:] Rom und Byzanz im Norden. Mission und Glaubenswechsel im Ostseeraum während des 8.–14. Jahrhunderts, t. 2, M. Muller‑Wille red., Mainz–Stuttgart, s. 97–113
Zíbrt Č., 1995, Seznam pověr a zvyklostí pohanských z VIII. věku, Praha
Żołądź‑Strzelczyk D., 2000, Pielęgnacja i karmienie niemowląt w Polsce średniowiecznej, [w:] Nihil superfluum esse. Prace z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Jadwidze Krzyżaniakowej, J. Strzelczyk, J. Dobosz red., Poznań, s. 349–366
Żołądź‑Strzelczyk D., 2002, Dziecko w dawnej Polsce, Poznań
Żygulski Z., jun., 1975, Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu, Warszawa