Inny tytuł:

Przegląd Geograficzny T. 88 z. 3 (2016)

Wydawca:

IGiPZ PAN

Miejsce wydania:

Warszawa

Opis:

24 cm

Typ obiektu:

Czasopismo/Artykuł

Abstrakt:

Praca dotyczy przyczyn występowania multidekadowej zmienności średnich rocznych przepływów największych rzek Polski (Wisła, Bug, Odra, Warta). Taka zmienność powoduje, że w wieloletnich przebiegach przepływów rocznych zaznaczają się zmiany znaków trendów (z dodatnich na ujemne i odwrotnie). Przyczyną jest długookresowa zmienność składowej powierzchniowej cyrkulacji termohalinowej na północnym Atlantyku (NA THC – Northern Atlantic Thermohaline Circulation), która, poprzez wymuszanie zmian charakteru cyrkulacji atmosferycznej, reguluje zmienność temperatury powietrza nad Europą Środkową. Podczas występowania dodatnich faz NA THC przepływy roczne rzek maleją, zmniejsza się również zakres zmienności międzyrocznej oraz rośnie prawdopodobieństwo wystąpienia przepływów niskich. W okresie ujemnych faz NA THC przepływy rosną i rośnie zakres ich zmienności. Przeciętne różnice przepływów rocznych między okresami z występowaniem dodatnich a ujemnych faz NA THC wynoszą około 10%. Wzrost temperatury powietrza w czasie dodatnich faz NA THC, silny zwłaszcza w kwietniu, lipcu i sierpniu, powoduje wzrost ewapotranspiracji w zlewniach, co zmniejsza wartości odpływu. Nie można wykluczyć, że zmienność NA THC w znaczącym stopniu wpływa również na częstość występowania susz w Polsce.

Bibliografia:

1. Andronova N.G., Schlesinger M.E., 2000, Causes of global temperature changes during the 19th and 20th centuries, Geophysical Research Letters, 27, 14, s. 2137-2140.
2. Broecker W., 1991, The great ocean conveyor, Oceanography, 4, s. 79-89.
3. Carton J., 2011, Introduction to Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC), Deep Sea Research II, 58, s. 1741-1743; doi: 10.1016/j.dsr2.2010.10.055.
http://dx.doi.org/10.1016/j.dsr2.2010.10.055 -
4. Carton J.A., Cao X., Giese B.S., Da Silva A.M., 1996, Decadal and Interannual SST Variability in the Tropical Atlantic Ocean, Journal of Physical Oceanography, 26, 7, s. 1165-1175; doi: http://dx.doi.org/10.1175/1520-0485(1996)026<1165:DAISVI>2.0.CO;2.
http://dx.doi.org/10.1175/1520-0485(1996)026<1165:DAISVI>2.0.CO;2 -
5. Carton J., Cunningham S.A., Frajka-Williams E., Kwon Y-O., Marshall D.P., Msadek R., 2014, The Atlantic Overturning Circulation: More evidence of variability and links to climate, BAMS (Bulletin of American Meteorogical Society), 95, 8, ES63-ES66.
http://dx.doi.org/10.1175/BAMS-D-13-00234.1 -
6. Chylek P., Klett J.D., Lesins G., Dubey M.K., Hengartner N., 2014, The Atlantic Multidecadal Oscillation as a dominant factor of oceanic influence on climate, Geophysical Research Letters, 41, s. 1689-1697; doi: 10.1002/2014GL059274.
http://dx.doi.org/10.1002/2014GL059274 -
7. Czaja A., Frankignoul C., 1999, Influence of the North Atlantic SST on the atmospheric circulation, Geophysical Research Letters, 26, 19, s. 2969-2972.
8. Delworth T.L., Greatbatch R.J., 2000, Multidecadal thermohaline circulation variability driven by atmospheric surface fl ux forcing, Journal of Climate, 13, 9, s. 1481-1495; doi: http://dx.doi.org/10.1175/1520-0442(2000)013<1481:MTCVDB>2.0.CO;2
http://dx.doi.org/10.1175/1520-0442(2000)013<1481:MTCVDB>2.0.CO;2 -
9. Delworth T.L., Knutson T.R., 2000, Simulation of early 20th Century global warming, Science, 287, s. 2246-2250; doi: 10.1126/science.287.5461.2246.
http://dx.doi.org/10.1126/science.287.5461.2246 -
10. Delworth T.L., Mann M.E., 2000, Observed and simulated multidecadal variability of the Northern Hemisphere, Climate Dynamics, 16, 9, s. 661-676; doi: 10.1007/s003820000075.
http://dx.doi.org/10.1007/s003820000075 -
11. Enfield D.B., Mestas-Nu-ez A.M., Trimble P.J., 2001, The Atlantic multidecadal oscillation and its relation to rainfall and river flows in the continental U.S., Geophysical Research Letters, 28, 10, s. 2077-2080.
12. Folland C.K., Knight J., Linderholm H.W., Fereday D., Ineson S., Hurrell J.W., 2009, The Summer North Atlantic Oscillation: Past, present, and future, Journal of Climate, 22, 5, s. 1082-1103; doi: http://dx.doi.org/10.1175/2008JCLI2459.1.
http://dx.doi.org/10.1175/2008JCLI2459.1 -
13. Frankignoul C., Friederichs P., Kestenare E., 2003, Influence of Atlantic SST anomalies on the atmospheric circulation in the Atlantic-European sector, Annals of Geophysics, 46, 1, s. 71-85.
14. Gray S.T., Graumlich L.J., Betancourt J.L., Pederson G.T., 2004, A tree-ring based reconstruction of the Atlantic Multidecadal Oscillation since 1567 A.D., Geophysical Research Letters, 31, L12205; doi: 10.1029/2004GL019932.
http://dx.doi.org/10.1029/2004GL019932 -
15. Grossmann I., Klotzbach P.J., 2009, A review of North Atlantic modes of natural variability and their driving mechanisms, Journal of Geophysical Research, 114, D24107 (1-14); doi: 10.1029/2009JD012728.
http://dx.doi.org/10.1029/2009JD012728 -
16. Gulev S.K., Latif M., Keenlyside N., Park W., Kolterman K.P., 2013, North Atlantic Ocean control on surface heat flux on multidecadal timescales, Nature, 499, s. 464-467; doi: 10.1038/nature12268
http://dx.doi.org/10.1038/nature12268 -
17. Gutry-Korycka M., Boryczka J., 1990, Długookresowe zmiany elementów bilansu wodnego w Polsce i zlewisku Bałtyku, Przegląd Geofizyczny, 35, 3-4, s. 19-32.
18. Hurrell J.W., 1995, Decadal trends in the North Atlantic Oscillation: regional temperatures and precipitation, Science, 269, 5224, s. 676-679.
19. Jones P.D., Jónsson T., Wheeler D., 1997, Extension to the North Atlantic Oscillation using early instrumental pressure observations from Gibraltar and south-west Iceland, International Journal of Climatology, 17, 13, s. 1433-1450.
20. Jokiel P., Kożuchowski K., 1989, Zmiany wybranych charakterystyk hydroklimatycznych Polski w bieżącym stuleciu, Dokumentacja Geograficzna, 6, IGiPZ PAN, Warszawa.
21. Kaczorowska Z., 1962, Opady w Polsce w przekroju wieloletnim: tendencje, okresowość oraz prawdopodobieństwo występowania niedoboru i nadmiaru opadów, Prace Geograficzne, IG PAN, 33, Warszawa.
22. Kerr R. A., 2000, A North Atlantic climate pacemaker for the centuries, Science, 288, 5473, s. 1984-1986.
23. Knight J.R., Allan R.J., Folland C.K., Vellinga M., Mann M.E., 2005, A signature of persistent natural thermohaline circulation cycles in observed climate, Geophysical Research Letters, 32, 20, L20708; doi: 10.1029/2005GL024233.
http://dx.doi.org/10.1029/2005GL024233 -
24. Knight J.R., Folland C.K., Scaife A.A., 2006, Climate impacts of the Atlantic Multidecadal Oscillation, Geophysical Research Letters, 33, L17706; doi: 10.1029/2006GL026242.
http://dx.doi.org/10.1029/2006GL026242 -
25. Kushnir Y., Seager R., Ting M., Naik N., Nakamura J., 2010, Mechanisms of Tropical Atlantic SST influence on North American precipitation variability, Journal of Climate, 23, 21, s. 5610-5628; doi: http://dx.doi.org/10.1175/2010JCLI3172.1
http://dx.doi.org/10.1175/2010JCLI3172.1 -
26. Latif M., Roeckner E., Botzet M., Esch M., Haak H., Hagemann S., Jungclaus J., Legutke S., Marsland S., Mikolajewicz U., Mitchell J., 2004, Reconstructing, monitoring, and predicting multidecadal-scale changes in the North Atlantic Thermohaline Circulation with sea surface temperature, Journal of Climate, 17, 7, s. 1605-1614; doi: http://dx.doi.org/10.1175/1520-0442(2004)017<1605:RMAPMC>2.0.CO;2.
http://dx.doi.org/10.1175/1520-0442(2004)017<1605:RMAPMC>2.0.CO;2 -
27. Makowski J., Tomczak A., 2002, Stany wody Wisły w Toruniu w świetle pomiarów z ostatnich dwóch stuleci, Studia Societatis Scientiarum Toruniensis, Sectio C (Geographia et Geologia), 11, 1.
28. Marsz A.A., 2011, O związkach między zmianami temperatury powierzchni Morza Sargassowego a zmianami temperatury powietrza na półkuli północnej (1880-2007), Landform Analysis, 15, s. 17-38.
29. Marsz A., 2015, Cyrkulacja termohalinowa na Atlantyku Północnym a temperatura powietrza w Polsce (1961-2010), Przegląd Geofizyczny, 60, 3-4, s. 109-131.
30. Marsz A., 2015, Model zmian powierzchni lodów morskich Arktyki (1979-2013) – zmienne sterujące w modelu minimalistycznym" i ich wymowa klimatyczna, Problemy Klimatologii Polarnej, 25, s. 249-334.
31. Marsz A.A., Styszyńska A., 2009, Oceanic control of the warming processes in the Arctic – a different point of view for the reasons of changes in the Arctic climate, Problemy Klimatologii Polarnej, 19, s. 7-31.
32. Nigam S., Guan B., Ruiz-Barradas A., 2011, Key role of the Atlantic Multidecadal Oscillation in 20th century drought and wet periods over the Great Plains, Geophysical Research Letters, 38, L16713; doi: 10.1029/2011GL048650.
http://dx.doi.org/10.1029/2011GL048650 -
33. Oglesby R.J., Feng S., Hu Q., Rowe C., 2011, Medieval drought in North America: The role of the Atlantic Multidecadal Oscillation, PAGES news, 19, 1, s. 18-20.
34. Oglesby R., Feng S., Hu Q., Rowe C., 2012, The role of the Atlantic Multidecadal Oscillation on medieval drought in North America: Synthesizing results from proxy data and climate models, Global and Planetary Change, 84-85, s. 56-65. doi: 10.1016/j.gloplacha.2011.07.005.
http://dx.doi.org/10.1016/j.gloplacha.2011.07.005 -
35. Olejnik K., 1991, Przepływy Warty w Poznaniu 1822-1988, Fundacja Warta, Poznań.
36. Piętka I., 2009, Wieloletnia zmienność wiosennego odpływu rzek polskich, Prace i Studia Geograficzne UW, 43, s. 81-95.
37. Pociask-Karteczka J., 2006, River hydrology and the North Atlantic Oscillation: A general review, AMBIO: A Journal of the Human Environment 35, 6, s. 312-314; doi: http://dx.doi.org/10.1579/05-S-114.1.
http://dx.doi.org/10.1579/05-S-114.1 -
38. Pociask-Karteczka J., Limanówka D., Nieckarz Z., 2002-2003, Wpływ oscylacji północnoatlantyckiej na przepływy rzek karpackich (1951-2000), Folia Geographica, ser. Geographica Physica, 33-34, s. 89-104.
39. Pohlmann H., Sienz F., Latif M., 2006, Influence of the Multidecadal Atlantic Meridional Overturning circulation variability on European climate, Journal of Climate, 19 (23 - Special Section: Climate Variability and Predictability Study (CLIVAR): Atlantic Climate Predictability), s. 6062-6067; doi: http://dx.doi.org/10.1175/JCLI3941.1.
http://dx.doi.org/10.1175/JCLI3941.1 -
40. Schlesinger M.E., Ramankutty N., 1994, An oscillation in the global climate system of period 65–70 years, Nature, 367, s. 723-726.
41. Screen J.A., 2013, Influence of Arctic sea ice on European summer precipitation, Environmental Research Letters, 8; 044015; s. 1-9; doi: 10.1088/1748-9326/8/4/044015.
http://dx.doi.org/10.1088/1748-9326/8/4/044015 -
42. Smith T.M., Reynolds R.W., Peterson T.C., Lawrimore J., 2008, Improvements to NOAA's historical merged land-ocean surface temperature analysis (1880-2006), Journal of Climate, 21 (10), s. 2283-2296; doi: http://dx.doi.org/10.1175/2007JCLI2100.1.
http://dx.doi.org/10.1175/2007JCLI2100.1 -
43. Styszyńska A., Tamulewicz J., 2005, Warta river discharges in Poznań and atmospheric circulation in the North Atlantic region, Quaestiones Geographicae, 23, s. 63-81.
44. Sutton R.T., Hodson D.L.R., 2005, Atlantic Ocean forcing of North American and European summer climate, Science, 290, s. 2133-2137.
45. Sutton R.T., Hodson D.L.R., 2007, Climate response to basin-scale warming and cooling of the North Atlantic Ocean, Journal of Climate, 20, 5, s. 891-907; doi: http://dx.doi.org/10.1175/JCLI4038.1.
http://dx.doi.org/10.1175/JCLI4038.1 -
46. Sutton R.T., Dong B., 2012, Atlantic Ocean influence on a shift in European climate in the 1990s, Nature Geoscience, 5, s. 788-792; doi: 10.1038/ngeo1595.
http://dx.doi.org/10.1038/ngeo1595 -
47. Ting M., Kushnir Y., Seager R., Li C., 2011, Robust features of Atlantic multi-decadal variability and its climate impacts, Geophysical Research Letters, 38, L17705; doi: 10.1029/2011GL048712.
http://dx.doi.org/10.1029/2011GL048712 -
48. Vimont D.J., Kossin J.P., 2007, The Atlantic Meridional Mode and hurricane activity, Geophysical Research Letters, 34, L07709; doi: 10.1029/2007GL029683.
http://dx.doi.org/10.1029/2007GL029683 -
49. Vorosmarty C.J., Fekete B.M., Tucker B.A., 1998, Global River Discharge, 1807-1991, Version 1.1 (RivDIS). Data set. Available on-line [http://www.daac.ornl.gov] from Oak Ridge National Laboratory Distributed Active Archive Center, Oak Ridge, Tennessee, U.S.A.; doi: 10.3334/ORNLDAAC/199.
http://dx.doi.org/10.3334/ORNLDAAC/199 -
50. Willems P., 2013, Multidecadal oscillatory behaviour of rainfall extremes in Europe, Climatic Change, 120, s. 931-944; doi: 10.1007/s10584-013-0837-x.
http://dx.doi.org/10.1007/s10584-013-0837-x -
51. Wrzesiński D., 2009, Tendencje zmian przepływu rzek Polski w drugiej połowie XX w., Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Ser. A., 60, s. 147-162; doi: 10.2478/v10116-009-0025-x.
52. Wrzesiński D., 2011, Regional differences in the influences of the North Atlantic Oscillation on seasonal river runoff in Poland, Quaestiones Geographicae, 30, 3, s. 127-236.
53. Wrzesiński D., Paluszkiewicz R., 2011, Spatial differences in the impact of the North Atlantic Oscillation on the flow of rivers in Europe, Hydrology Research, 42, 1, s. 30-39, doi: 10.2166/nh.2010.077.
http://dx.doi.org/10.2166/nh.2010.077 -
54. Zhang R., Delworth T.L., Held I.M., 2007, Can the Atlantic Ocean drive the observed multidecadal variability in Northern Hemisphere mean temperature?, Geophysical Research Letters, 34, L02709, doi: 10.1029/2006GL028683.
http://dx.doi.org/10.1029/2006GL028683 -
55. Zhang L., Wang C., 2013, Multidecadal North Atlantic sea surface temperature and Atlantic meridional overturning circulation variability in CMIP5 historical simulations, Journal of Geophysical Research: Oceans, 118, 10, s. 5772-5791, doi: 10.1002/jgrc.20390.
http://dx.doi.org/10.1002/jgrc.20390 -
56. Zveryaev I.I., 2009, Interdecadal changes in the links between European precipitation and atmospheric circulation during boreal spring and fall, Tellus, 61 A, s. 50-56.

Czasopismo/Seria/cykl:

Przegląd Geograficzny

Tom:

88

Zeszyt:

3

Strona pocz.:

295

Strona końc.:

316

Szczegółowy typ zasobu:

Artykuł

Format:

Rozmiar pliku 0,7 MB ; application/pdf

Identyfikator zasobu:

oai:rcin.org.pl:59904 ; 0033-2143 (print) ; 2300-8466 (on-line) ; 10.7163/PrzG.2016.3.1

Źródło:

CBGiOŚ. IGiPZ PAN, sygn.: Cz.181, Cz.3136, Cz.4187 ; kliknij tutaj, żeby przejść

Język:

pol

Język streszczenia:

eng

Prawa:

Licencja Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska

Zasady wykorzystania:

Zasób chroniony prawem autorskim. [CC BY 3.0 PL] Korzystanie dozwolone zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska, której pełne postanowienia dostępne są pod adresem: ; -

Digitalizacja:

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk

Lokalizacja oryginału:

Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Dofinansowane ze środków:

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, lata 2010-2014, Priorytet 2. Infrastruktura strefy B + R ; Unia Europejska. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Dostęp:

Otwarty