Paleośrodowiskowe znaczenie zmian tempa i charakteru sedymentacji osadów jeziora Jelonek w Borach Tucholskich = Paleoenvironmental significance of changes in the rate and type of sedimentation in Lake Jelonek within Poland’s Tuchola Pine Forest (Bory Tucholskie)

Kramkowski, Mateusz

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Paleośrodowiskowe znaczenie zmian tempa i charakteru sedymentacji osadów jeziora Jelonek w Borach Tucholskich = Paleoenvironmental significance of changes in the rate and type of sedimentation in Lake Jelonek within Poland’s Tuchola Pine Forest (Bory Tucholskie) Kramkowski, Mateusz

Object structure

Przegląd Geograficzny T. 92 z. 3 (2020)

Kramkowski, Mateusz : Autor

osady jeziorne ; jezioro Jelonek ; zmiany sedymentologiczne ; wahania poziomów wody ; Bory Tucholskie

Jezioro Jelonek położone jest w Polsce północnej w Borach Tucholskich (53°45’58N, 18°23’30E). Zajmuje ono rynnę subglacjalną, bezpośrednio przylegającą do doliny rzeki Wdy. W artykule podjęto problematykę rekonstrukcji środowiska przyrodniczego na podstawie analiz osadów dennych tegoż jeziora, w tym szczególnie tempa sedymentacji i zmienności mikrolitofacjalnej. Z najgłębszej części jeziora pobrano rdzenie osadów, z których złożono pełen profil (JEL14) obejmujący młodszy dryas i holocen. W artykule zaprezentowano analizę zmienności tempa i charakteru sedymentacji w osadach w ciągu prezentowanego okresu. Uzyskane wyniki odniesiono do modelu wiek-głębokość, który powstał na bazie 14 dat radiowęglowych AMS, warwochronologii, kryptotefry Askja 1875 AD oraz korelacji z profilami pyłkowymi. W przeważającej części osady w profilu są rocznie laminowane, jednak w okresie subatlantyckim przez około tysiąc lat (1870–870 cal BP) zarejestrowano zanik laminacji połączony ze znaczącym wzrostem tempa sedymentacji osadu. W osadzie tego okresu widoczne są także liczne przewarstwienia, charakterystyczne dla subakwalnych spływów po stokach misy. Zestawienie wszystkich analiz pozwoliło na połączenie zmian sedymentologicznych z wahaniami poziomu wody w jeziorze oraz próby rekonstrukcji ich uwarunkowań paleośrodowiskowych.

Apolinarska K., Hammarlund D., 2009, Multi‐component stable isotope records from Late Weichselian and early Holocene lake sediments at Imiołki, Poland: palaeoclimatic and methodological implications, Journal of Quaternary Science, 24, s. 948-959. https://doi.org/10.1002/jqs.1274
Apolinarska K., Woszczyk M., Obremska M., 2012, Late Weichselian and Holocene palaeoenvironmental changes in northern Poland based on the Lake Skrzynka record, Boreas, 41, s. 292-307. https://doi.org/10.1111/j.1502-3885.2011.00235.x
Bajkiewicz-Grabowska E., 2002, Obieg materii w systemach rzeczno-jeziornych, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Błaszkiewicz M., 2005, Późnoglacjalna i wczesnoholoceńska ewolucja obniżeń jeziornych na Pojezierzu Kociewskim (wschodnia część Pomorza), Prace Geograficzne, 201, IGiPZ PAN, Warszawa.
Błaszkiewicz M., Piotrowski J.A., Brauer A., Gierszewski P., Kordowski J., Kramkowski J., Lamparski P., Lorenz S., Noryśkiewicz A.M., Ott F., Słowiński M., Tyszkowski S., 2015, Climatic and morphological controls on diachronous postglacial lake and river valley evolution in the area of Last Glaciation, northern Poland, Quaternary Science Reviews, 109, s. 13-27. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2014.11.023
Filbrandt-Czaja A., 2009, Studia nad historią szaty roślinnej i krajobrazu Borów Tucholskich, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Hernández-Almeida I., Grosjean M., Tylmann W., Bonk A., 2014, Chrysophyte cyst-inferred variability of warm season lake water chemistry and climate in northern Poland: training set and downcore reconstruction, Journal of Paleolimnology, 53, s. 123-138. https://doi.org/10.1007/s10933-014-9812-4
Kaiser K., Hilgers A., Schlaak N., Jankowski M., Kuhn P., Bussemer S., Przegietka K., 2009, Palaeopedological marker horizons in northern central Europe: characteristics of Lateglacial Usselo and Finow soils, Boreas, 38, s. 591-609. https://doi.org/10.1111/j.1502-3885.2008.00076.x
Kinder M., Tylmann W., Rzeszewski M., Zolitschka B., 2020, Varves and mass-movement deposits record distinctly different sedimentation dynamics since the late glacial (Lake Szurpiły, northeastern Poland), Quarternary Research, 93, 1, s. 299-313. https://doi.org/10.1017/qua.2019.61
Kondracki J., 1994, Geografia Polski. Mezoregiony fizycznogeograficzne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kozarski S., 1975, Oriented kettle-holes on outwash planes, Quaestiones Geographicae, 2, s. 99-112.
Kozarski S., 1995, Deglacjacja północno-zachodniej Polski: warunki środowiska i transformacja geosystemu (~20 KA - 10 KA BP), Dokumentacja Geograficzna, 1, IGiPZ PAN, Continuo, Wrocław.
Lamentowicz M., 2006, Zmiany środowiskowe torfowiska Żabieniec - analiza ameb skorupkowych, [w:] Przewodnik terenowy, II Sympozjum Archeologiczno-Środowiskowe "Środowiskowe uwarunkowania osadnictwa", 27-29.09.2006, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Latałowa M., Borówka R.K., 2006, The Allerød/Younger Dryas transition in Wolin Island, northwest Poland, as reflected by pollen, macrofossils, and chemical content of an organic layer separating two aeolian series, Vegetation History and Archaeobotany, 15, s. 321-331. https://doi.org/10.1007/s00334-006-0062-x
Magny M., 2004, Holocene climate variability as reflected by mid-European lake-level fluctuations and its probable impact on prehistoric human settlements, Quaternary international, 113, 1, s. 65-79. https://doi.org/10.1016/S1040-6182 (03)00080-6
Mangerud J., Andersen S.T., Berglund B.E., Donner J.J., 1974, Quaternary stratigraphy of Norden, a proposal for terminology and classification, Boreas, 3, s. 109-126. https://doi.org/10.1111/j.1502-3885.1974.tb00669.x
Marks L., 2002, Last Glacial Maximum in Poland, Quaternary Science Reviews, 21, s. 103-110. https://doi.org/10.1016/S0277-3791 (01)00086-5
Miotk-Szpiganowicz G., 1992, The history of the vegetation of Bory Tucholskie and the role of man in the light of palynological investigations, Acta Palaeobotanica, 32, s. 39-122.
Ott F., Wulf S., Serb J., Słowiński M., Obremska M., Tjallingii R., Błaszkiewicz M., Brauer A., 2016, Constraining the time span between the Early Holocene Hässeldalen and Askja-S Tephras through varve counting in the Lake Czechowskie sediment record, Poland, Journal of Quaternary Science, 31, 2, s. 103-113. https://doi.org/10.1002/jqs.2844
Reimer P.J. i inni, 2009, IntCal09 and Marine09 radiocarbon age calibration curves, 0-50,000 years cal BP, Radiocarbon, 51, 4, s. 1111-1150. https://doi.org/10.1017/S0033822200034202
Reimer P.J. i inni, 2013, IntCal13 and Marine13 Radiocarbon Age Calibration Curves 0-50,000 Years cal BP, Radiocarbon, 55, 4, s. 1869-1887. https://doi.org/10.2458/azu_js_rc.55.16947
Ralska-Jasiewiczowa M., 1998, Lake Gościąż, Central Poland: A Monographic Study, Instytut Botaniki PAN, Kraków.
Skulmowska S., 2007, Analiza okrzemkowa osadów dennych jeziora Jelonek w Borach Tucholskich, Pracowania Modelowania Procesów Ekologicznych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
Słowiński M., Błaszkiewicz M., Brauer A., Noryśkiewicz B., Ott F., Tyszkowski S., 2014, The role of melting dead ice on landscape transformation in the early Holocene in Tuchola Pinewoods, North Poland. Quaternary International, 388, s. 64-75. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2014.06.018
Starkel L., 1977, Paleogeografia holocenu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Tylmann W., Enters D., Kinder M., Moska P., Ohlendorf Ch., Poręba G., Zolitschka B., 2013, Multiple dating of varved sediments from Lake Łazduny, northern Poland: toward an improved chronology for the last 150 years, Quaternary Geochronology, 15, s. 98-107. https://doi.org/10.1016/j.quageo.2012.10.001
Väliranta M., Kultti S., Seppä, H., 2006, Vegetation dynamics during the Younger Dryas‐Holocene transition in the extreme northern taiga zone, northeastern European Russia, Boreas, 35, s. 202-212. https://doi.org/10.1111/j.1502-3885.2006.tb01150.x
Walanus A., Nalepka D., 2010, Calibration of Mangerud's boundaries, Radiocarbon, 52, 4, s. 1639-1644. https://doi.org/10.1017/S0033822200056368
Wulf S. i inni, 2016, Holocene tephrostratigraphy of varved sediment records from Lakes Tiefer See (NE Germany) and Czechowskie (N Poland), Quaternary Science Reviews, 132, s. 1-14. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2015.11.007
Zawisza E., 2008, Zapis holoceńskich zmian ekologicznych i klimatycznych w składzie zespołów Cladocera w osadach jezior północnej Polski, Instytut Nauk Geologicznych PAN, Warszawa.
Zawisza E., Filbrandt-Czaja A., Correa-Metrio A., 2016, Subfossil Cladocera and pollen as indicators of natural and anthropogenic trophic changes of Lake Jelonek (Tuchola Forest, N Poland) during the Holocene, Advances in Oceanography and Limnology, 7, 2. https://doi.org/10.4081/aiol.2016.6234