Kobiety i ich kariery w aparacie bezpieczeństwa w latach 1944–1956 na przykładzie stanowisk kierowniczych

W badaniach nad komunistycznym aparatem bezpieczeństwa brakuje refleksji nad specyfiką kobiecych karier. Podejmuję ten problem, przyglądając się grupie funkcjonariuszek, które w latach 1944–1956 osiągnęły najwyższe stanowiska w strukturach bezpieki. Pracowały głównie w administracji, pionach gospodarczych i technicznych, natomiast rzadko w operacyjnych.

Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. I: 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005.
Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. II: 1956–1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006.
Bagieński W., Funkcjonariuszki wywiadu cywilnego Polski Ludowej, w: Aparat bezpieczeństwa w perspektywie antropologii organizacji i antropologii władzy, red. R. Klementowski, K. Mikołajczak, J. Syrnyk, Wrocław–Warszawa 2020, s. 96–143.
Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. I, Warszawa 2017.
Bertram Ł., Wyrastanie z pałacu. Analiza narracji autobiograficznej Marii Kamińskiej (1897–1983), w: To idzie młodość. Młodzież w ideologii i praktyce komunizmu, red. D. Magier, Lublin 2016, s. 171–192.
Bukalska P., Krwawa Luna, Warszawa 2016.
Czerwiński D., Pierwsi sekretarze komitetu partyjnego Polskiej Partii Robotniczej/Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przy WUBP/WudsBP w Gdańsku w latach 1945–1956, „Komunizm. System – ludzie – dokumentacja” 2013, nr 2, s. 27–64.
Czerwiński D., Pierwsza dekada. Aparat bezpieczeństwa w województwie gdańskim w latach 1945–1956, Gdańsk 2016.
Czubara K., Bezpieka. Urząd Bezpieczeństwa na Zamojszczyźnie 1944–1947, Zamość 2013.
Dudek J., Obraz codzienności we wspomnieniach funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, w: Życie codzienne w PRL, red. M. Choma-Jusińska, M. Kruszyński, T. Osiński, Lublin– Warszawa 2019, s. 299–317.
Forecki P., Fantazmat Julii Brystiger, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2017, nr 1, s. 47–69.
Gierasimiuk U., Kobiety – funkcjonariusze Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Białymstoku w pierwszych latach działalności (zarys problematyki), „Przegląd Archiwalny IPN” 2014, t. VII, s. 203–221.
Hryszkiewicz D., Kubiak J., Kobiety w policji. Teoria i praktyka, Szczytno 2016.
Jarosz D., Kobiety a praca zawodowa w Polsce w latach 1944–1956 (główne problemy w świetle nowych badań źródłowych), w: Kobieta i praca. Wiek XIX i XX, t. VI, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000, s. 217–241.
Jarska N., Kobiety w elitach centralnych i lokalnych PPR i PZPR w latach 1944–1956, w: Elity komunistyczne w Polsce, red. M. Szumiło, M. Żukowski, Warszawa 2015, s. 600–619.
Jarska N., Kobiety z marmuru. Robotnice w Polsce w latach 1945–1960, Warszawa 2015.
Jarska N., Obchody Dnia Kobiet w Polsce Ludowej 1945–1989, „Dzieje Najnowsze” 2014, nr 4, s. 15–28.
Jarska N., Perkowski P., Droga do władzy? Kobiety w PZPR 1948–1989, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2016, nr 27, s. 231–246.
Joniec G., Ludzie kraśnickiej bezpieki. Portret zbiorowy, w: Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Kraśniku w latach 1944–1956, red. J. Romanek, Lublin 2011, s. 27–34.
Kaczmarski K., Zygmunt Braude (1903–1976), w: W służbie dla prawdy. Prace historyczne dedykowane Zbigniewowi Nawrockiemu (1959–2017), red. T. Balbus, J. Bednarek, Warszawa 2019, s. 391–398.
Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim/katowickim, bielskim i częstochowskim, red. W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009.
Klementowski R., Kadra kierownicza tzw. pionu III MBP, w: Pion walki z podziemiem niepodległościowym RBP/MBP 1944–1954, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2016, s. 61–75.
Klementowski R., Słaba płeć w siłowym resorcie – perspektywy badawcze w świetle wybranych przypadków, w: Kobiety „na zakręcie” 1933–1989, red. E. Chabros, A. Klarman, Wrocław 2014, s. 97–110.
Klementowski R., Urząd Bezpieczeństwa w Lubinie (1945–1956), Lublin–Wrocław 2007.
Kurpierz T., Stanisława Kowalska z d. Michalik (1919–1998), naczelnik Wydziału Śledczego WUBP w Katowicach, prokurator Prokuratury Wojewódzkiej w Olsztynie, adwokat, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2005, nr 2, s. 439–443.
Łukasiewicz S., Partia, ideologia i wywiad polityczny. Studium funkcjonowania organizacji partyjnej w wywiadzie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2014, nr 1, s. 217–246.
Makaroyj-Lisek P., Kobiety w służbie bezpieki na Lubelszczyźnie w latach 1944–1956, „Teka Komisji Historycznej OL PAN” 2016, nr 13, s. 174–195.
Mazur M., O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009.
Monasterska T., Kamińska Maria, w: Słownik biograficzny działaczy ruchu robotniczego, t. III, red. F. Tych, Warszawa 1992, s. 73–75.
Paczkowski A., Trzy twarze Józefa Światły. Przyczynek do historii komunizmu w Polsce, Warszawa 2009.
Paczkowski A., Żydzi w UB – próba weryfikacji stereotypu, w: Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001, s. 192–204.
Piłat L., Struktura organizacyjna i działalność Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie 1944–1945, „Studia Rzeszowskie” 1999, t. VI, s. 77–92.
Rokicki K., Aparatu obraz własny. Analiza wykresów porównawczych dotyczących kadry aparatu bezpieczeństwa publicznego w latach 1944–1955, w: „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944–1956, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2005, s. 13–32.
Smosarski L., Brystygier (Bristigier, Brüstigier) Julia, w: Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, red. F. Tych, t. I, Warszawa 1978, s. 327–328.
Stępień P., Julia Brystygierowa wobec tworzenia komunistycznych organizacji polskich w ZSRR (Polski Komitet Narodowy i Centralne Biuro Komunistów Polskich), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2003, nr 91, s. 31–49.
Stopyra A., Figurantka „Roxana”. Inwigilacja Julii Brystygier przez Służbę Bezpieczeństwa (1962–1974), „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, t. II, s. 389–404.
Syrnyk J., Urząd Bezpieczeństwa w Wołowie (1945–1956), Wrocław 2010.
Sztama P., Julia Brystygier, w: Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa 1944–1956, t. I, red. W. Bagieński, M. Dźwigał, Warszawa 2020, s. 229–252.
Szumiło M., Kobiety jako „szare eminencje” w komunistycznej elicie władzy w Polsce, „Res Historica” 2018, nr 45, s. 287–309.
Zabłocki A., Urząd Bezpieczeństwa w Suwałkach (1944–1956), Warszawa 2016.
Zieliński A., Teresa Braude, w: Leksykon bezpieki. Kadra kierownicza aparatu bezpieczeństwa 1944–1956, t. I, red. W. Bagieński, M. Dźwigał, Warszawa 2020, s. 191–195.
Żarnowski J., Praca zawodowa kobiet w Polsce międzywojennej, w: Kobieta i praca. Wiek XIX i XX, t. VI, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000, s. 119–140.
Żarnowski J., Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939, Warszawa 1973.
Żaryn J., Córka marnotrawna, czyli Luna w Laskach, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2005, nr 11, s. 43–50.