Śmierć Marcelego Lubomirskiego w 1809 roku : kreowanie wzorca bohatera, sensacyjna plotka i realia pola bitwy

Śmierć ks. Marcelego Lubomirskiego podczas szturmu na Sandomierz w 1809 r. odbiła się głośnym echem w kręgu polskiej elity politycznej i kulturalnej jako przykład patriotycznego poświęcenia i bohaterskiej śmierci na polu chwały. Zawarte w źródłach informacje na jej temat pozwalają snuć interesujące wnioski na temat ówczesnej mentalności. Na przykładzie salonowych pogłosek o związkach Lubomirskiego z tajnym stowarzyszeniem iluminatów, autor podejmuje kwestię plotki jako źródła historycznego, jej związków z rzeczywistością i wyobrażeń o tajnych stowarzyszeniach w początkach XIX w. W drugiej części artykułu dokonano konfrontacji kilku przekazów w źródłach mówiących o okolicznościach śmierci Lubomirskiego, które skłaniają do refleksji z zakresu psychologii ówczesnego pola walki.

Czubaty Jarosław, Ci, „których śmierć pozazdrościła Ojczyźnie”. Obraz żołnierskiej śmierci w polskiej epoce napoleońskiej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 64, 2016, 2, s. 251–256
Danilewicz-Zielińska Maria, Mistyk w kręgu oświeconych, w: Maria Danilewicz-Zielińska, Próby przywołań. Szkice literackie, oprac. Marek Zieliński, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 1992
Danilewicz-Zielińska Maria, „The King of the New Israel”. Thaddeus Grabianka (1740– 1807), „Oxford Slavonic Papers. New Series” 1, 1968, s. 49–73
Dermenghem Emile, Joseph de Maistre mystique, Editions d’Aujourdhui, Le Plan-de-la-Tour, 1980
Deszczyńska Martyna, Polskie kontroświecenie, BEL Studio, Warszawa 2011
Dunbar Robin I.M., Gossip in Evolutionary Perspective, „Review of General Psychology” 8, 2004, 2, s. 100–110
Gembarzewski Bronisław, Wojsko Polskie. Księstwo Warszawskie 1807–1814, Gebethner i Wolff, Warszawa–Kraków 1905
Goffman Erving, Człowiek w teatrze życia codziennego, Aletheia, Warszawa 2000
Hass Ludwik, Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków 1982
Jarzewicz Jarosław, Świątynia pamięci. O kościele – mauzoleum Raczyńskich w Rogalinie, Muzeum Narodowe, Poznań 2005
Kamionowska Julita, „«Plotki, nieplotki, bajki, niebajki». Opowieści niezwykłe w polskich pamiętnikach z pierwszej połowy XIX wieku”, praca magisterska, 2017, Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego
Łotman Jurij, Dekabrysta w życiu codziennym. Zachowanie codzienne jako kategoria historyczno-psychologiczna, w: Semiotyka dziejów Rosji, wyb. Bogusław Żyłko, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1993, s. 254–320
Mencfel Michał, Atanazy Raczyński (1788–1874). Biografia, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2016
McMahon Darrin M., Enemies of the Enlightenment. The French Counter-Enlightenment and the Making of Modernity, Oxford University Press, Oxford 2001
Oświecenie nieoświecone. Człowiek, natura i magia, red. Danuta Kowalewska, Agata Roćko, Filip Wolański, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Warszawa 2018
Pawłowski Bronisław, Wojna polsko-austriacka 1809 r., Volumen–Bellona, Warszawa 1999
Rolle Kazimierz, Grabianka Tadeusz, PSB, t. 8, Wrocław–Kraków–Warszawa 1959–1960, s. 462–463
Sławiński Piotr, Książę Marceli Lubomirski (1792–1809). Pamięć, Legenda i pośmiertne losy, w: Pamiętny rok 1809. Obchody 200. rocznicy walk o Sandomierz w 1809 r., red. Krzysztof Burek, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Sandomierz 2010
Szyndler Bartłomiej, Dyktator. Generał Józef Chłopicki (1771–1854), Wydawnictwo WSP, Częstochowa 1998
Treunefest Gustav Amon von, Geschichte des k. k. Infanterie-Regiments Nr. 20 Friedrich Wilhelm, Kronprinz des Deutschen Reiches und Kronprinz von Preussen, Verlag des Regiments, Wien 1878
Ugniewski Piotr, Zamach na Gustawa III. Relacja polskiego świadka – autentyk czy apokryf?, „Przegląd Historyczny” 99, 2008, 4, s. 651–659
Ujejski Józef, Król Nowego Izraela. Karta z dziejów mistyki wieku oświeconego, Kasa im. J. Mianowskiego – Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej, Warszawa 1924
Wojtowicz Jerzy, Abbé Barruel – apostoł kontrrewolucji (studium z dziejów tzw. teorii spiskowej), w: Między wielką polityką a szlacheckim partykularzem. Studia z dziejów nowożytnej Polski i Europy, red. Kazimierz Wajda, Wydawnictwo UMK, Toruń 1993, s. 57–70
Wójcicki Jacek, Stanisław Kostka Potocki i mowa ku czci poległych w roku 1809, „Napis” seria 9, 2003, s. 143–171
Zahorski Andrzej, Lubomirski Michał, PSB, t. 18, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973, s. 38–40
Złomska Małgorzata, Nosarzewski Jan Maciej, PSB, t. 23, Wrocław–Warszawa–Kraków 1978, s. 211–213