The Impact of Climate Change on Witch Trials: Myth or Reality? The Example of Royal Prussia in the Sixteenth–Eighteenth Centuries

Wijaczka, Jacek (1960– )

doi:0023-5903

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

The Impact of Climate Change on Witch Trials: Myth or Reality? The Example of Royal Prussia in the Sixteenth–Eighteenth Centuries Wijaczka, Jacek (1960– )

Object structure

The Impact of Climate Change on Witch Trials: Myth or Reality? The Example of Royal Prussia in the Sixteenth–Eighteenth Centuries

Kwartalnik Historyczny, Vol. 129 (2022) English-Language Edition No. 6

Wijaczka, Jacek (1960– )

Polskie Towarzystwo Historyczne ; Polska Akademia Nauk, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla

Institute of History of the Polish Academy of Sciences ; Kijak, Anna : Tr.

Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk

little ice age ; early modern period ; witch hunt ; Royal Prussia ; daily life

The early modern period was also a period of a ‘little ice age’. The sudden fluctuations in climatic conditions that occurred at the time greatly impacted the everyday living conditions of all people of Europe. They also affected, though not to the same degree in all European regions, the perception of the activities of alleged witches.

Abel, Wilhelm, Agrarkrisen und Agrarkonjunkturen: Eine Geschichte der Landund Ernährungswirtschaft Mitteleuropas seit dem hohen Mittelalter, Hamburg and Berlin: Parey, 1978.
Behringer, Wolfgang, ‘Climatic Change and Witch-Hunting: The Impact of the Little Ice Age on Mentalities’, Climatic Change, 43, 1999, pp. 335–51.
Behringer, Wolfgang, Hexen: Glaube, Verfolgung, Vermarktung, Munich: Beck, 1998.
Behringer, Wolfgang, ‘“Kleine Eiszeit” und Frühe Neuzeit’, in Kulturelle Konsequenzen der ‘Kleinen Eiszeit’, ed. Wolfgang Behringer, Hartmut Lehmann and Christian Pfister, Göttingen: Vandenhoek & Ruprecht, 2005, pp. 415–508.
Behringer, Wolfgang, Kulturgeschichte des Klimas: Von der Eiszeit bis zur globalen Erwärmung, 4th edn, Munich: dtv Verlag, 2014.
Behringer, Wolfgang, ‘Weather, Hunger and Fear: Origins of the European Witch-Hunts in Climate, Society and Mentality’, German History, 13, 1995, 1, pp. 1–27.
Behringer, Wolfgang, ‘Das Wetter, der Hunger, die Angst: Gründe der europäischen Hexenverfolgungen in KlimaSozialund Mentalitätsgeschichte: Das Beispiel Süddeutschlands’, Acta Ethnographica Hungarica, 37, 1991/92, 1–4, pp. 27–50.
Behringer, Wolfgang, Witches and Witch-Hunts: A Global History, Cambridge: Polity, 2004.
Chronik von Königsberg in Pr. (1500–1800), ed. Conrad Heinrich Theodor Flögel, Königsberg, [c. 1855].
Dillinger, Johannes, ‘In Teufels Küche: Hunger und Lebensmittel in der Hexenimagination’, in Essen und Trinken in der Europäischen Kulturgeschichte, ed. Justus Nipperdey and Katharina Reinholdt, Berlin and Münster: LIT, 2016, pp. 163–78.
Dybaś, Bogusław, ‘Die Thorner Weichselbrücke in der Frühen Neuzeit als Herausforderung für die Forschung’, Rocznik Toruński, 47, 2020, pp. 17–52.
Geschichte Thorns aus Urkunden, Dokumenten und Handschriften, ed. Julius Emil Wernicke, 2 vols, Thorn: [n. pub.], 1842, vol. 2: Die Jahre 1531–1840 umfassend.
Goodare, Julian, The European Witch-Hunt, New York and London: Routledge, 2016.
Hartwich, Abraham, Geographisch-historische Landesbeschreibung deren dreyen im Pohlnischen Preußen liegenden Werdern, als des Danziger-, Elbingund Marienburgischen, Königsberg: Zäncker, 1722.
Hoszowski, Stanisław, ‘Klęski elementarne w Polsce w latach 1587–1648’, in Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, Warsaw: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1960, pp. 453–65.
Izdebski, Adam, ‘Wahania warunków klimatycznych jako katalizator zmiany społecznej w społeczeństwach historycznych’, Studia Geohistorica, 7, 2019, pp. 7–16.
Izdebski, Adam, and Konrad Wnęk, ‘Historia klimatu Krakowa’, in Ekobiografia Krakowa, ed. Adam Izdebski and Rafał Szmytka, Cracow: Znak, 2018, pp. 51–87.
Jukniewicz, Franciszek, ‘Zjawiska meteorologiczne i stan urodzajów oraz pomory w Polsce w latach 1697–1750’, Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie, 17, 1937, 1, pp. 63–70.
Karpiński, Andrzej, W walce z niewidzialnym wrogiem: Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warsaw: Neriton, 2000.
Kochanowski, Jan, Utwory wybrane, Białystok: Unikat, 2002.
Kuczyński, Wiktoryn, Pamiętnik 1668–1737, ed. Józef Maroszek, Białystok: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego, 1999.
Lamb, Hubert H., ‘Volcanic Dust in the Atmosphere; with a Chronology and Assessment of its Meteorological Significance’, Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series A: Mathematical and Physical Sciences, 26, 1970, 1178, pp. 425–533.
Le Roy Ladurie, Emmanuel, ‘Historie et climat’, Annales ESC, 14, 1959, pp. 3–34.
Le Roy Ladurie, Emmanuel, Times of Feast, Times of Famine, transl. Barbara Bray, New York: Doubleday, 1971.
Levack, Brian P., Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej, transl. Edward Rutkowski, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991.
Maercker, Hans, Eine polnische Starostei und ein preussischer Landrathskreis: Geschichte des Schwetzer Kreises 1466–1873, part 2, Danzig: Th. Bertling, 1886 (Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins, 18).
Meyer, V., ‘Kulturgeschichtliches aus der Stadt Mewe im 16. Jahrhundert, nach dem “Mewer Blutregister”’, Zeitschrift des historischen Vereins für den Reg.-Bezirk Marienwerder, 51, 1912, pp. 41–68; 52, 1913, pp. 60–84; 53, 1913, pp. 1–39.
‘Michael Kelch’s Tagebuch 1698–1723’, ed. Max Toeppen, Altprußische Monatsschrift, N.F. 36, 1899, 5–6, pp. 368–413.
Midelfort, H.C. Erik, Witch Hunting in Southwestern Germany 1562–1684: The Social and Intellectual Foundations, Stanford, CA: Stanford University Press, 1972.
Mikulski, Krzysztof, and Jacek Wijaczka, Historia powszechna: Wiek XVI–XVIII, Warsaw: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
Oliński, Piotr, ‘Wylewy w dolnym biegu Wisły w okresie nowożytnym’, Rocznik Elbląski, 29, 2019, pp. 77–85.
Oster, Emily, ‘Witchcraft, Weather and Economic Growth in Renaissance Europe’, Journal of Economic Perspectives, 18, 2004, 1, pp. 215–28.
Parker, Geoffrey, Global Crisis: War, Climate Change and Catastrophe in the Seventeenth Century, New Haven and London: Yale University Press, 2013.
Parker, Geoffrey, Globalny kryzys: Wojna, zmiany klimatyczne i katastrofa w XVII wieku, transl. Paweł Szadkowski, Oświęcim: Napoleon V, 2019.
Peter Himmelreich’s und Michael Friedwald’s, des Löwentödters, Elbingisch-Preussische Geschichten, ed. Max Toeppen, Leipzig: Duncker & Humblot, 1881.
Pfister, Christian, ‘Climatic Extremes, Recurrent Crises and Witch Hunts: Strategies of European Societies in Coping with Exogenous Shocks in the Late Sixteenth and Early Seventeenth Centuries’, The Medieval History Journal, 10, 2007, 1–2, pp. 33–73.
Pfister, Christian, Das Klima der Schweiz von 1525–1860 und seine Bedeutung in der Geschihte von Bevölkerung und Landwirtschaft, 2 vols, Bern and Stuttgart: Haupt, 1984, vol. 1.
Pfister, Christian, ‘Von der Hexenjagd zur Risikoprävention Reaktionen auf Klimaveränderungen seit 1500’, in Zwei Grad: Das Wetter, der Mensch und sein Klima, ed. Petra Lutz and Thomas Macho, Göttingen: Wallstein, 2008, pp. 56–61.
Pfister, Christian, and Rudolf Brázdil, ‘Climatic Variability in Sixteenth-Century Europe and Its Social Dimension: A Synthesis’, Climatic Change, 43, 1999, pp. 5–53.
Pilaszek, Małgorzata, Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII, Cracow: Universitas, 2008.
Pryłowski, Andrzej, Gospodarka Nowego n. Wisłą w latach 1662–1772: Problemy produkcji i wymiany, Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1978.
Przybylak, Rajmund, ‘Zmiany klimatu Polski i Europy w ostatnich stuleciach’, Kosmos: Problemy nauk biologicznych, 57, 2008, 3–4, pp. 195–208.
Przybylak, Rajmund, et al., ‘Droughts in the Area of Poland in Recent Centuries in the Light of Multi-proxy Data’, Climate of the Past, 16, 2020, 16, pp. 627–61.
Przybylak, Rajmund, et al., ‘Zmienność warunków termiczno-opadowych w Polsce w okresie 1501–1840 w świetle danych historycznych’, Przegląd Geograficzny, 76, 2004, 1, pp. 5–31.
Quensel, Stephan, Hexen, Satan, Inquisition: Die Erfindung des Hexen-Problems, Wiesbaden: Springer VS, 2017.
Reich, Felix, Hexenprozesse in Danzig und in den westpreußischen Grenzgebieten, Munich: Hartle, 1940.
Salmonowicz, Stanisław, ‘Procesy o czary w Polsce: Próba rozważań modelowych’, in Prawo wczoraj i dziś: Studia dedykowane profesor Katarzynie Sójce-Zielińskiej, ed. Grażyna Bałtruszajtys, Warsaw: Liber, 2000, pp. 303–21.
Späte Hexenprozesse: Der Umgang der Aufklärung mit dem Irrationalen, ed. Wolfgang Behringer, Sönke Lorenz and Dieter R. Bauer, Bielefeld: Verlag für Regionalgeschichte, 2016.
Ströhmer, Michael, ‘Zauberhafte Donnerwetter – Katastrophismus, Hexenangst und die Klimathese zur Kleinen Eiszeit’, Paderborner Historische Mitteilungen, 26, 2013, pp. 5–38.
Thomsen, Martina, Zwischen Hauptwache und Stockhaus: Kriminalität und Strafjustiz in Thorn im 18. Jahrhundert, Marburg: Herder-Institut, 2005.
Utterström, Gustaf, ‘Climatic Fluctuations and Population Problems in Early Modern History’, Scandinavian Economic History Review, 3, 1955, 1, pp. 3–47.
Walawender, Antoni, Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1450–1586, 2 vols, Lviv: Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej, 1932–35, vol. 1: Zjawiska meteorologiczne i pomory (z wykresami), 1932.
Weik, Hannes, Hexenwerk oder Gottes Zorn?: Hexenverfolgungen in Südwestdeutschlands im Kontext der ‘Kleinen Eiszeit’ (1560–1630), Hamburg: Diplomica Verlag, 2013.
Werchracki, Ryszard, ‘Klęski elementarne w Polsce w latach: 1587–1647. I. Zjawiska meteorologiczne, stan urodzajów i pomory bydła. – II. Mory’, Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie, 18, 1938, 3, pp. 321–26.
Wijaczka, Jacek, ‘“Czarownice” w dobrach miejskich Gdańska w czasach wczesnonowożytnych’, in Kobiety w Prusach Królewskich, ed. Wojciech Zawadzki, Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum, 2020, pp. 39–54.
Wijaczka, Jacek, ‘Polowanie na czarownice i czarowników w Nowem nad Wisłą i najbliższej okolicy miasta w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku’, Czasy Nowożytne, 22, 2009, pp. 119–44.
Wijaczka, Jacek, ‘Postępowanie sądowe w sprawie o czary w Toruniu w 1712 roku’, OiRP, 51, 2007, pp. 199–212.
Wijaczka, Jacek, ‘Procesy o czary przed sądami miejskim i wojewodzińskim w Skarszewach w końcu XVII i w pierwszej połowie XVIII wieku’, in Prusy i Inflanty między średniowieczem a nowożytnością: Państwo – społeczeństwo – kultura: Zbiór studiów, ed. Bogusław Dybaś and Dariusz Makiłła, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2003, pp. 81–96.
Wijaczka, Jacek, ‘Procesy o czary przed sądem miejskim w Grudziądzu w XVI– XVII wieku’, Rocznik Grudziądzki, 18, 2009, pp. 87–101.
Wijaczka, Jacek, ‘Procesy o czary przed sądem sołtysim Kowalewa (Pomorskiego) w XVII–XVIII wieku’, ZH, 82, 2017, 2, pp. 101–19.
Wijaczka, Jacek, ‘Procesy o czary przed sądem zamkowym w Starogrodzie w pierwszej połowie XVIII wieku’, in Cała historia to dzieje ludzi… Studia z historii społecznej ofiarowane profesorowi Andrzejowi Wyczańskiemu w 80-tą rocznicę urodzin i 55-lecie pracy naukowej, ed. Cezary Kuklo in collaboration with Piotr Guzowski, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2004, pp. 291–300.
Wijaczka, Jacek, ‘Procesy o czary w Gdańsku w XVI–XVII wieku’, PH, 110, 2019, 3, pp. 399–417.
Wijaczka, Jacek, ‘Procesy o czary w Polsce w dobie Oświecenia: Zarys problematyki’, Klio, 7, 2005, pp. 17–62.
Wijaczka, Jacek, ‘Samosąd w sprawie o czary w Czerniewie (dawny powiat tczewski)’, Rocznik Gdański, 69–70, 2009–10, pp. 37–45.
Wilhelmi, Samuel, Collectanea: Marienburg in schwerer Zeit: Aufzeichnungen eines preußischen Bürgermeisters zwischen 1696 und 1726: Nach der Auswahl von Robert Toeppen, ed. Rainer Zacharias in collaboration with Reinhard Wenzel, Frankfurt am Main: Lang, 2006, pp. 186–87.
Zernecke, Jacob Heinrich, Thornische Chronica, in welcher die Geschichte dieser Stadt von MCCXXI bis MDCCXXVI aus bewehrten Scribenten und glaubwürdigen Documentis zusammen getragen wurden, Berlin: Ambrosius Haude, 1727.
Ziemia chełmińska w przeszłości: Wybór tekstów źródłowych, ed. Marian Biskup, Toruń: Wydawnictwo Łódzkie, 1961.