Zasady regulujące pobór rekrutów polskich do armii pruskiej jako element polityki germanizacji 1871–1914

Jędrysiak, Jacek

doi:2451-1315

Przejdź do menu głównego
Przejdź do wyszukiwarki
Przejdź do treści
Przejdź do stopki

Pobierz

Tytuł: Zasady regulujące pobór rekrutów polskich do armii pruskiej jako element polityki germanizacji 1871–1914

Abstrakt:

Artykuł prezentuje okoliczności wprowadzenia i ewolucję regulacji dotyczących „polityki rozpraszania” (Verstreuungspolitik) stosowanej przez armię niemiecką wobec polskich poborowych do wybuchu I wojny światowej. Wytyczne z 1872 r. położyły kres funkcjonowaniu na terenie zaboru pruskiego pułków złożonych głównie z Polaków. Od tego momentu polskich rekrutów w większości kierowano do pułków na niemieckim obszarze językowym. W efekcie zaostrzania antypolskiej polityki władz pruskich w kolejnych latach odsetek kontyngentu poborowych z Wielkopolski służących w rodzimej prowincji spadł do 10 proc.

Bibliografia:

Baczkowski Michał, Galicja a wojsko austriackie 1772–1867, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków 2017.
Baczkowski Michał, Pod czarno-żółtymi sztandarami. Galicja i jej mieszkańcy wobec austro-węgierskich struktur militarnych 1868–1914, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków 2003.
Baczkowski Michał, Wojna 1866 roku w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków 2015.
Bangert Dieter, Polnischer Adel-österreichisches und preußisches Heer. Das Verhältnis des polnischen Adels zur k. k. Armee und zur kgl. Preußischen Armee 1816–1914, „Zeitschrift für Ostforschung. Länder und Völker im östlichen Mitteleuropa” 21, 1972, 1, s. 466–523.
Belzyt Ludwik, Sprachliche Minderheiten im preußischen Staat 1815–1914. Die preußische Sprachenstatistik in Bearbeitung und Kommentar, Verlag Herder-Institut, Marburg 1998.
Biesiadka Jacek, Gawlak Andrzej, Kucharski Szymon, Wojciechowski Mariusz, Twierdza Poznań. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Rawelin, Poznań 2006.
Blanke Richard, Prussian Poland in the German Empire, 1871–1900, Columbia University Press, Boulder, New York 1981.
Boysen Jens, Preußische Armee und die polnische Minderheit. Royalistische Streitkräfte im Kontext der Nationalitätenfrage des 19. Jahrhunderts (1815–1914), Verlag HerderInstitut, Marburg 2008.
Bundgård Christensen Claus, National Identity and Veteran Culture in a Border Region: The Danish Minority in the German Army during the First World War, „War in History” 27, 2020, 1, s. 57–80.
Caban Wiesław, Służba rekrutów z Królestwa Polskiego w armii carskiej w latach 1831– 1873, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2001.
Centek Jarosław, Garnizon Torunia w latach 1815–1919. Organizacja, liczebność, „Rocznik Toruński” 32, 2005, s. 191–213.
Clark Christopher, Prusy. Powstanie i upadek 1600–1947, Bellona, Warszawa 2009.
Conrady Emil von, Leben und Wirken des Generals der Infanterie und kommandierenden Generals des V. Armeekorps Carl von Grolman, cz. 3, E.S. Mittler und Sohn, Berlin 1896.
Dobroński Artur, Potencjał militarno-gospodarczy Królestwa Polskiego w latach 1907–1914, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1976.
Duchnowski Tomasz Marcin, Dyslokacja i skład niemieckiego XVII Korpusu Armijnego w latach 1890–1900, „Europa Orientalis. Studia z Dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich” 6, 2015, s. 35–57.
Duchnowski Tomasz Marcin, Struktura organizacyjna XVII i XX Korpusu Armijnego Cesarstwa Niemieckiego z siedzibami dowództw w Gdańsku i Olsztynie (1890–1914), Wydawnictwo Geneza, Gdynia 2017.
Fiedler Arkady, Mój ojciec i dęby, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2006.
Grabowski Sabine, Deutscher und polnischer Nationalismus. Der Deutsche Ostmarker-Verein und die polnische Straż 1894–1914, Verlag Herder-Institut, Marburg 1998.
Grudniewski Jakub, Pruska elita władzy na Górnym Śląsku (1871–1918), Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2020.
Grudziński Tomasz, Między twierdzą a miastem wolnym. Obraz życia miejskiego Świdnicy w latach 1815–1870, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław–Świdnica 2014.
Gruszczyński Wojciech, Leibhusaren. Historia Czarnych Huzarów, Gdański Kantor Wydawniczy, Wydawnictwo Region Jarosław Ellwart, Żukowo–Gdynia 2019.
Hinter den Kulissen des Ostmarken-Vereins. Aus den Geheimakten der preussischen Neben-Regierung für die Polenaustrottung, t. 1, red. F.S. Krysiak, Im Selbstverlage des Verfassers, Posen 1919.
Hutten-Czapski Bogdan, Sześćdziesiąt lat życia politycznego i towarzyskiego, t. 1–2, F. Hoesick, Warszawa 1936.
Jędrysiak Jacek, Benefits for the Prussian Army by the Inhabitants of the Grand Duchy of Poznań between 1815–1844. Research Status and Research Perspectives, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 81, 2020, s. 225–261.
Jędrysiak Jacek, Economic and social impact of the Prussian army in Silesia in the years 1815–1848. State of research and research postulates, „Śląski Kwartalnik Historyczny «Sobótka»” 74, 2019, nr specjalny, s. 29–51.
Jędrysiak Jacek, Między optyką strategiczną, a ekonomiczną rzeczywistością: pruskie garnizony w Wielkim Księstwie Poznańskim 1815–1914, w: Człowiek twórcą historii, t. 1: Człowiek i praca w procesie modernizacji społecznej i gospodarczej, red. Cezary Kuklo, Wojciech Walczak, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2024, s. 335–376.
Jędrysiak Jacek, Problematyka armii pruskiej i niemieckiej jako przyczynek do badań nad dorobkiem naukowym i dydaktycznym płk. prof. dr. hab. Michała Pirki z Wojskowej Akademii Politycznej im. Feliksa Dzierżyńskiego, w: Historiografia wojskowa w PRL. Zagadnienia wybrane, red. Przemysław Benken, Instytut Pamięci Narodowej, Szczecin–Warszawa 2022, s. 89–128.
Kaczmarek Ryszard, Polacy w armii kajzera. Na frontach I wojny światowej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2014.
Kaczmarek Ryszard, Poles in Kaiser’s Army On the Front of the First World War, Peter Lang, Frankfurt am Main 2020.
Karwowski Stanisław, Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego, t. 1: 1815–1852, Bracia Winiewicze, Poznań 1918.
Kolouszek Stanisław, Pardela Łukasz, Twierdza Wrocław 1890–1918. Monografia, Wydawnictwo Via Nova, Wrocław 2017.
Kozłowski Eligiusz, Wrzosek Mieczysław, Historia oręża polskiego 1795–1939, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
Kozłowski Jerzy, Wielkopolska pod zaborem pruskim 1815–1918, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2004.
Kruszyński Bartosz, Kaczmarek Regimenty. Niemiecka 10. Dywizja Piechoty na Równinie Woëvre i na Wzgórzach Mozy podczas I wojny światowej w roku 1914, Wydawnictwo Napoleon V, Oświęcim 2019.
Kruszyński Bartosz, Kaczmarek Regimenty. Niemiecka 10. Dywizja Piechoty podczas fazy wstępnej I wojny światowej w roku 1914, Instytut Historii UAM, Poznań 2018.
Kruszyński Bartosz, The German 10th Infantry Division. Tactical Combat Operations on the Western Front in August 1914, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2021.
Kucharczyk Grzegorz, Długi kulturkampf. Pruskie i niemieckie wojny kulturowe przeciw Polsce w latach 1795–1918, NCK, Warszawa 2020.
Kulik Mariusz, Armia rosyjska w Królestwie Polskim w latach 1815–1856, Instytut Historii PAN, Warszawa 2019.
Łuczak Czesław, Dzieje gospodarcze Wielkopolski w okresie zaborów (1815–1918), PSO, Poznań 2001.
Łuczak Czesław, Przemysł Wielkopolski w latach 1815–1870, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959.
Łuczak Czesław, Życie gospodarczo-społeczne w Poznaniu 1815–1918, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1965.
Łukasiewicz Dariusz, Życie codzienne w Królestwie Prus w latach 1701–1933, Instytut Historii PAN, Warszawa 2020.
Łysoń Rafał, „Wiecznie proszący, nigdy nie wysłuchani”. Polskie ugrupowania ugodowe w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1894–1918, Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton, Polskie Towarzystwo Historyczne, Warszawa 2013.
Maciuszczak Wiesław, Twierdza Głogów. Garnizon i ludzie 1630–2009, Towarzystwo Ziemi Głogowskiej, Głogów 2009.
Matwiejczyk Witold, Pruska policja polityczna wobec mniejszości polskiej w latach 1871– 1933. Struktury i ludzie, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2020.
Meinecke Friedrich, Das Leben des Generalfeldmarschalls Hermann von Boyen, t. 2: 1815–1847, Cotta, Stuttgart 1899.
Militair-Ersatz-Instruction für den Norddeutschen Bund. Vom 26. März 1868, Verlag der Königlichen Geheimen Ober-Hofbuchdruckerei (R. Decker), Berlin 1868.
Militair-Ersatz-Instruction für die Preußischen Staaten, Verlag der Königlichen Geheimen Ober-Hofbuchdruckerei (R. Decker), Berlin 1858.
Molik Witold, Polacy w korpusie oficerskim armii pruskiej w XIX i początkach XX wieku. Casus Kazimierza Raszewskiego, w: Polacy i osoby polskiego pochodzenia w siłach zbrojnych i policji państw obcych. Historia i współczesność, red. Agata Judycka, Zbigniew Judycki, Oficyna Wydawnicza Kucharski, Toruń 2001, s. 299–309.
Paprocki Franciszek, Wielkie Księstwo Poznańskie w okresie rządów Flottwella (1830–1842), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1970.
Piégais Gwendal, Les motivations complexes des déserteurs polonais aux Pays-Bas, 1916– 1918, w: Soldats d’entre-deux. Identités nationales et loyautés d’après les témoignages produits dans les Empires centraux pendant la Première Guerre mondiale, red. Ségolène Plyer, Raphaël Georges, Jean-Noël Grandhomme, Presses universitaires de Strasbourg, Strasbourg 2019, s. 239–263.
Pirko Michał, Niemiecka polityka wywłaszczeniowa na ziemiach polskich w l. 1907–1908, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1963.
Pirko Michał, Polityka narodowościowa w wojsku niemieckim, „Studia Historica Slavo-Germanica” 1, 1972, s. 231–237.
Pirko Michał, Zur Politik des deutschen Imperialismus gegenüber der polnischen Minderheit in Deutschland unter besonderer Berücksichtigung der Situation in der Armee, w: Materialien eines wissenschaftlichen Kolloquiums der Sektion Geschichte der Wilhelms-Pieck-Universität Rostock, Wilhelm-Pieck-Universität, Rostock 1977, s. 119–141.
Podruczny Grzegorz, Przerwa Tomasz, Twierdza Srebrna Góra, Bellona, Warszawa 2010.
Podruczny Grzegorz, Twierdza Kłodzko. Monografia historyczna, Wydawnictwo Avalon, Kłodzko 2023.
Prusy w Rzeszy Niemieckiej (1871–1947), red. Grzegorz Kuchaczyk, Instytut Historii PAN, Warszawa 2019.
Raszewski Kazimierz, Wspomnienia z własnych przeżyć do końca roku 1920, Księgarnia Wysyłkowa i Wydawnicza Józef Liczbiński, Poznań 1938.
Rehfeld Klaus Helmut, Die preussische Verwaltung des Regierungsbezirks Bromberg (1848–1871), G. Grote’sche Verlagsbuchhandlung, Köln–Berlin 1968.
Reichs-Militärgesetz. Vom 2. Mai 1874, w: Deutsches Reichsgesetzblatt, Kaiserlichen Post-Zeitungsamte, Berlin 1874, s. 45–64.
Rezmer Waldemar, Polacy w korpusie oficerskim armii niemieckiej w I wojnie światowej (1914–1918), w: Społeczeństwo polskie na ziemiach pod panowaniem pruskim w okresie I wojny światowej (1914–1918). Zbiór studiów, red. Mieczysław Wojciechowski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1996, s. 137–148.
Rudnicka-Bogusz Marta, Architektura i urbanistyka XIX- i XX-wiecznych zespołów zabudowy wojskowej na obszarze Śląska. Typologia, stylistyka, rewaloryzacja zespołów – studium wstępne, „Architectus” 2, 2015, s. 19–30.
Schlegel Sébastien, Les témoignages des soldats sarrois: fidélité à l’Empire ou expression d’un particularisme sarrois?, w: Soldats d’entre-deux. Identités nationales et loyautés d’après les témoignages produits dans les Empires centraux pendant la Première Guerre mondiale, red. Ségolène Plyer, Raphaël Georges, Jean-Noël Grandhomme, Presses universitaires de Strasbourg, Strasbourg 2019, s. 331–348.
Schramm Tomasz, Les Polonais dans l’armée allemande pendant la guerre de 1914–1918, w: Soldats d’entre-deux. Identités nationales et loyautés d’après les témoignages produits dans les Empires centraux pendant la Première Guerre mondiale, red. Ségolène Plyer, Raphaël Georges, Jean-Noël Grandhomme, Presses universitaires de Strasbourg, Strasbourg 2019, s. 225–238.
Showalter Dennis E., Tannenberg 1914. Zderzenie imperiów, Książka i Wiedza, Warszawa 2005 (oryg. ang. 1991).
Sommer Hugo, Das Generalkommando in Posen von 1815–1918, „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift für Polen” 1930, 19, s. 55–106.
Spät Robert, Die „polnische Frage” in der öffentlichen Diskussion im Deutschen Reich, 1894–1918, Verlag Herder-Institut, Marburg 2014.
Statistisches Jahrbuch für das Deutsche Reich, red. Kaiserliches Statistisches Amt, t. 1–36, Berlin 1880–1915.
Szczepanik Wacław, Cesarskie dzieci z Tarnowa. 57 Galicyjski Pułk Piechoty w latach 1894–1918, Księgarnia Akademicka, Kraków 2011.
Szlanta Piotr, „Polakożerca” kontra „wrogowie Rzeszy”. Cesarz Wilhelm II i Polacy 1888– 1918, Difin, Warszawa 2019.
Tarnowska Anna, Weil XY Pole ist. Prusko-niemieckie państwo prawa wobec polskiej mniejszości (1850–1914), Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń 2019.
Trzeciakowski Lech, Kulturkampf w zaborze pruskim, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1970.
Trzeciakowski Lech, The Kulturkampf in Prussian Poland, Columbia University Press, New York 1990.
Urbaniak Miron, Leszczyńskie koszary z lat 1901–1905 na planach budowlanych Archiwum Państwowego w Lesznie, Archiwum Państwowe w Lesznie, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Leszno–Warszawa 2012.
Verordnung vom 3. April, betreffend die Verhältnisse der kommandirenden Generale, bei der jetzt bestehenden Eintheilung der Armee. (Bekannt gemacht den betreffenden Militair-Behörden durch das Kriegs-Ministerium unterm 5. April 1820), w: Preußische Militair-Gesetz-Sammlung. 1: Enthaltend bis zum Jahre 1835 die bestehenden Gesetze, Verordnungen und allgemeinen Verfügungen, welche sich auf die militairische Rechtspflege beziehen, nach Zeitfolge geordnet und mit Anmerkungen versehen, red. Carl Friccius, in der Nicolaischen Buchhandlung, Berlin–Elbing 1836, s. 155–156.
Verordnung wegen verbesserter Einrichtung der Provinzial-Behörden. Vom 30. April 1815, w: Gesetz-Sammlung für die Königlich Preußischen Staaten 1815, G. von Decker, Königlichen Geheimen Ober-Hofbuchdruckerei, Berlin 1815, s. 85–98.
Volkmann Hans-Erich, Die Polenpolitik des Kaiserreichs. Prolog zum Zeitalter der Weltkriege, Schöningh, Paderborn 2016.
Watson Alexander, Fighting for Another Fatherland: The Polish Minority in the German Army, 1914–1918, „The English Historical Review” 126, 2011, 522, s. 1137–1166.
Wąsicki Jan, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Wielkie Księstwo Poznańskie 1815–1848. Studium historycznoprawne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań 1980.