Letters and speech sounds associations in typical and atypical reading development : PhD thesis

Beck, Joanna

Letters and speech sounds associations in typical and atypical reading development : PhD thesis

Pobierz

Opis
Informacje

Tytuł: Letters and speech sounds associations in typical and atypical reading development : PhD thesis

Abstrakt:

W językach alfabetycznych, integracja głoski i litery, czyli nauka asocjacji głosek z odpowiadającymi im literami" jest pierwszym i jednym z najważniejszych kroków w rozwoju umiejętności czytania. Badania pokazują, że proces ten różni się w zależności od tego jak przejrzysty jest język (jak stała i powtarzalna jest asocjacja litery i głoski, np. język włoski jest bardzo przejrzysty, polski i holenderski są średnio przejrzyste, a język angielski jest nieprzejrzysty). W literaturze pokazano, że holenderskie dzieci opanowują umiejętność asocjacji litery z głoską podczas pierwszego roku formalnej nauki. Z badań z użyciem neuroobrazowania wiadomo, że lewa górna kora skroniowa (ang. superior temporal cortex, STC) odgrywa istotną rolę w procesie integracji głoski i litery. Czynnikiem, który może zaburzać ten proces prowadząc do trudności w czytaniu jest występowanie dysleksji rozwojowej lub rodzinnego ryzyka dysleksji. Pomimo, że proces integracji zdaje się być podobny dla wielu języków alfabetycznych, nie jest dokładnie zbadane, jak wygląda on u osób niewidomych posługujących się alfabetem Braille’a. Głównym celem mojej pracy doktorskiej było zbadanie jak proces integracji głoski i litery zachodzi w typowym i nietypowym rozwoju czytania, w języku polskim. W pierwszym badaniu behawioralnym, sprawdziłam ile czasu potrzeba, aby polskojęzyczne dzieci nauczyły się połączenia głoski i litery. Tak jak w języku holenderskim, dzieci opanowują tę umiejętność w ciągu pierwszego roku nauki czytania, jednak automatyzacja tego procesu trwa dłużej (do ok. trzeciej klasy szkoły podstawowej). W drugim badaniu przedstawiłam wyniki dotyczące mózgowych obszarów integracji głoski i litery u dzieci rozpoczynających naukę czytania z ryzykiem i bez rodzinnego ryzyka dysleksji. Dzieci z rodzinnym ryzykiem dysleksji istotnie różniły się od dzieci bez ryzyka w aktywności STC podczas zadania mierzącego integrację litery i głoski. Aktywność była wyższa w odpowiedzi na niespójne pary liter i głosek w grupie bez ryzyka, a w grupie z ryzykiem była wyższa przy przetwarzaniu spójnych par. W trzecim badaniu pokazałam, że zachodzą istotne zmiany we wzorcu aktywacji mózgu w czasie pierwszych dwóch lat edukacji. Podczas gdy aktywność mózgu spada w odpowiedzi na głoski prezentowane wyłącznie słuchowo i litery prezentowe jedynie wzrokowo, wzrasta ona, gdy dzieci przetwarzają multimodalne, wzrokowo-słuchowe pary liter i głosek. W ostatnim badaniu sprawdziłam jak proces integracji głoski i litery przebiega u osób niewidomych w porównaniu do widzących. Proces integracji zachodzi w STC w obu grupach, jednak wzorzec aktywacji jest odmienny. U widzących zaobserwowano większą aktywność dla niespójnych par głosek i liter w obustronnej STC, podobnie jak u dzieci na początkowych etapach nauki czytania, bez rodzinnego ryzyka dysleksji. U niewidomych to spójne pary skutkowały zwiększoną odpowiedzią w prawej STC. Różnice te mogą być związane z mniejszą ekspozycją na litery u osób niewidomych lub bardziej sekwencyjnym przetwarzaniem alfabetu Braille’a. Z badań składających się na moją prace doktorska można wnioskować, że proces integracji głoski i litery w języku polskim zachodzi w STC. Na jego dokładny przebieg ma wpływ dysleksja, rodzinne ryzyko dysleksji oraz modalność czytania.