Holoceńskie okresy intensyfikacji procesów stokowych w Gorcach – porównanie najnowszych wyników badań = Periods of intensified hillslope processes in Poland’s Gorce Mountains during the Holocene – a comparison based on new data

Kroh, Paweł; Okupny, Daniel; Bryndal, Tomasz; Kondracka, Marta; Cybul, Piotr

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Holoceńskie okresy intensyfikacji procesów stokowych w Gorcach – porównanie najnowszych wyników badań = Periods of intensified hillslope processes in Poland’s Gorce Mountains during the Holocene – a comparison based on new data Kroh, PawełOkupny, DanielBryndal, TomaszKondracka, MartaCybul, Piotr

Object structure

Przegląd Geograficzny T. 93 z. 1 (2021)

Kroh, Paweł : Autor ; Okupny, Daniel : Autor ; Bryndal, Tomasz : Autor ; Kondracka, Marta : Autor ; Cybul, Piotr : Autor

datowanie radiowęglowe ; torfowiska osuwiskowe ; mineralne i biogeniczne osady ; aktywność procesów stokowych ; holocen ; Karpaty fliszowe

W publikacji przedstawione zostały wyniki datowań materiału organicznego pozyskanego z osadów trzech osuwisk gorczańskich – pod Jaworzyną Kamienicką, pod Kudłoniem oraz pod Górą Gębową. Materiał do datowań został pobrany z dwóch rdzeni torfowisk osuwiskowych oraz z zagłębienia bezodpływowego wypełnionego osadami mineralnymi. Analiza zasięgu poszczególnych osuwisk została wykonana przy użyciu szczegółowego modelu terenu oraz badań geofizycznych, natomiast pobrane próby organiczne poddano datowaniu radiowęglowemu 14C. Porównanie uzyskanych wyników z dotychczasowym rozpoznaniem geomorfologicznopaleogeograficznym w Gorcach pozwoliło wyróżnić okresy, w których występowała zwiększona intensywność procesów stokowych. W rezultacie badania autorów wskazują na czas ~9,7 cal BP, ~6,0 cal BP i ~4.5 ka cal BP jako zaburzenie stabilności stoków/zboczy i możliwe uruchomienie procesów osuwiskowych w tej części Karpat Zewnętrznych.

Alexandrowicz, S.W., & Alexandrowicz, Z. (1999). Recurrent Holocene landslides: a case study of the Krynica landslide in the Polish Carpathians. The Holocene, 9(1), 91‑99. https://doi.org/10.1191/095968399674419966
Balon, J., & Jodłowski, M. (2014). Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat Zachodnich - studium metodologiczne. W: W. Ziaja & M. Jodłowski (red.), Struktura środowiska przyrodniczego a fizjonomia krajobrazu (s. 85‑105). Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ.
Baugmart-Kotarba, M., & Kotarba, A. (1993). Późnoglacjalne i holoceńskie osady z Czarnego Stawu Gąsienicowego w Tatrach. Dokumentacja Geograficzna, 4‑5 (s. 9‑30). Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.
Bronk Ramsey, C. (2009). Bayesian analysis of radiocarbon dates. Radiocarbon, 51, 337‑360. https://doi.org/10.1017/S0033822200033865
Bryndal, T., Cabaj, W., Margielewski, W., & Pelc, S. (2003). Record of Late Holocene palaeoenvironmental changes in a Carpathian Lanslide: a case study of the Siekierczyna landslide (Beskid Wyspowy Mts., Outer Carpathians, South Poland). Folia Quaternaria, 74, 75‑96.
Bucała, A., Margielewski, W., Starkel, L., Buczek, K., & Zernitskaya, V. (2014). The reflection of human activity in the sediments of Iwankowskie Lake from Subatlantic Phase (Polish Outer Carpathians). Geochronometria, 41(4), 377‑391. https://doi.org/10.2478/s13386‑013‑0172-z
Buczek, K. (2019). Dating landslides in the Gorce Mts. (Polish Outer Carpathians) - preliminary results. Geological Quarterly, 63(4), 849‑860. http://dx.doi.org/10.7306/gq.1501
Burtan, J., Paul, Z., & Watycha, L. (1976). Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1: 50 000, Arkusz Mszana Górna 1033. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne.
Burtan, J., Paul, Z., & Watycha, L. (1978). Arkusz Mszana Górna 1033. Objaśnienia do SMGP w skali 1: 50 000. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne.
Cieszkowski, M., Ślączka, A., & Wdowiarz, S. (1985). New data on structure of the Flysch Carpathians. Przegląd Geologiczny, 33, 313‑329.
Cieszkowski, M. Chodyń, R., & Szczęch, M. (2015). Gorce - góry fliszowe. W: P. Czarnota, & M. Stefanik, Gorczański Park Narodowy - przyroda i krajobraz pod ochroną (s. 39‑51). Poręba Wielka - Kraków: Gorczański Park Narodowy.
Forma, A., & Zuchiewicz, W. (2001). Morfotektonika Gorców (polskie Karpaty Zachodnie) w świetle wybranych wskaźników morfometrycznych. W: W. Zuchiewicz (red.), Materiały IV Ogólnopolskiej Konferencji "Neotektonika Polski": Neotektonika, morfotektonika, sejsmotektonika - stan badań i perspektywy rozwoju (s. 41‑46). Kraków: Komisja Neotektoniki Komitetu Badań Czwartorzędu PAN.
Forma, A., & Zuchiewicz, W. (2002). Morphotectonics of the Gorce Mountains, Western Outer Carpathians. Folia Quaternaria, 73, 69‑78.
Grabowski, D., Marciniec, P., Mrozek, T., Nescieruk, P., Rączkowski, W., Wójcik, A., & Zimnal, Z. (2009). System osłony przeciwosuwiskowej SOPO - rejestracja osuwisk i terenów zagrożonych na terenie Karpat - zarządzanie zagrożeniami związanymi z ruchami masowymi. Zeszyty Naukowo-Techniczne Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Komunikacji w Krakowie. Seria: Materiały Konferencyjne, 144(88), 103‑119.
Haczewski, G., & Kukulak, J. (2004). Early Holocene landslide-dammed lake in the Bieszczady Mountains (Polish East Carpathians) and its evolution. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 38, 83‑96.
Izmaiłow, B., Kaszowski, L., Krzemień, K., & Święchowicz, J. (1995). Rzeźba. W: J. Warszyńska (red.), Karpaty Polskie. Przyroda, człowiek i jego działalność (s. 23‑30). Kraków: Wydawnictwo UJ.
Jurewicz, E., Kaczorowski, J., Klimkiewicz, D., Konon, A., Ludwiniak, M., Ozimkowski, W., Rubinkiewicz, J., Sobstyl, A., Śmigielski, M., & Tomaszczyk, M. (2009). Mapa osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1: 10 000, gm. Mszana Dolna, pow. limanowski, woj. małopolskie. Warszawa: PIG-PIB. Pobrane z: http://mapa.osuwiska.pgi.gov.pl (29.07.2020).
Jurewicz, E., Ozimkowski, W., Rubinkiewicz, J., Śmigielski, M., Tomaszczyk, M., Cybulska, D., Stachowska, A., & Stępczak, P. (2012). Mapa osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1: 10 000, gm. Ochotnica Dolna, pow. nowotarski, woj. małopolskie. Warszawa: PIG-PIB. Pobrane z: http://mapa.osuwiska.pgi.gov.pl (29.07.2020).
Kołaczek, P., Margielewski, W., Gałka, M., Karpińska-Kołaczek, M., Buczek, K., Lamentowicz, M., Borek, A., Zernitskaya, V., & Marcisz, K. (2020). Towards the understanding the impact of fire on the lower montane forest in the Polish Western Carpathians during the Holocene. Quaternary Science Reviews, 229, 106‑137. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2019.106137
Konon, A, Rubinkiewicz, J., Śmigielski, M., Klimkiewicz, D., & Tomaszczyk, M. (2009). Mapa osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1: 10 000, gm. Niedźwiedź, pow. limanowski, woj. małopolskie. Pobrane z: http://mapa.osuwiska.pgi.gov.pl (29.07.2020).
Kroh, P. (2017). Analysis of land use in landslide affected areas along the Łososina Dolna Commune, the Outer Carpathians, Poland. Geomatics, Natural Hazards and Risk, 8(2), 863‑875. https://doi.org/10.1080/19475705.2016.1271833
Kroh, P. (2018). Mapa osuwisk Gorczańskiego Parku Narodowego. Manuskrypt, zbiory własne P. Kroh.
Kroh, P., Struś, P., Gorczyca, E., Wrońska-Wałach, D., & Długosz, M. (2014). Identyfikacja osuwisk w gminie Łososina Dolna na podstawie danych lotniczego skanowania laserowego. Problemy Ekologii Krajobrazu, 38, 61‑75.
Kulka, A., Rączkowski, W., Żytko, K., Gucik, S., & Paul, Z. (1987). Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1: 50 000, Arkusz Szczawnica-Krościenko 1050. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne.
Lewandowski, J., Wojciechowski, T., & Salomon, T. (2010). Mapa osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1: 10 000, gm. Rabka-Zdrój, pow. nowotarski, woj. małopolskie. PIG-PIB. Pobrane z: http://mapa.osuwiska.pgi.gov.pl (29.07.2020).
Loke, M.H. (2004). Tutorial: 2D and 3D electrical resistivity surveys. Lecture notes, Geotomo Software, Penang, Malaysia.
Magny, M. (2004). Holocene climate variability as reflected by mid-European lake-level fluctuations and its probable impact on prehistoric human settlements. Quaternary International, 113, 65‑79. https://doi.org/10.1016/S1040‑6182 (03)00080‑6
Margielewski, W. (1998). Landslide phases in the Polish Outer Carpathians and their relation to climatic changes in the Late Glacial and the Holocene. Quaternary Studies in Poland, 15(5), 37‑53.
Margielewski, W. (2004). Typy przemieszczeń grawitacyjnych mas skalnych w obrębie form osuwiskowych polskich Karpat fliszowych. Przegląd Geologiczny, 52(7), 603‑614.
Margielewski, W. (2006). Records of the Late Glacial-Holocene palaeoenvironmental changes in landslide forms and deposits of the Beskid Makowski and Beskid Wyspowy Mts. area (Polish Outer Carpathians). Folia Quaternaria, 76.
Margielewski, W. (2014). Torfowiska osuwiskowe polskich Karpat fliszowych jako czuły indykator zmian paleośrodowiska późnego glacjału i holocenu. Studia Limnologica et Telmatologica, 8(1), 37‑55.
Margielewski, W. (2018). Land slide fens as a sensitive indicator of paleoenvironmental changes since the Late Glacial: a case study of the Polish Western Carpathians. Radiocarbon, 60, 1‑15. https://doi.org/10.1017/RDC.2018.68
Margielewski, W. & Kovalyukh, N.N. (2003). Neoholocene climatic changes recorded in landslides' peat bog on Mount Ćwilin (Beskid Wyspowy Range, Outer Carpathians). Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 37, 59‑76.
Margielewski, W., & Urban, J. (2000). Charakter inicjacji ruchów masowych w Karpatach fliszowych na podstawie analizy strukturalnych uwarunkowań rozwoju wybranych jaskiń szczelinowych. Przegląd Geologiczny, 48(3), 268‑274.
Margielewski, W., & Urban, J. (2003). Crevice-type caves as initial forms of rock landslide development in the Flysch Carpathians. Geomorphology, 54(3‑4). 325‑338. https://doi.org/10.1016/S0169‑555X (02)00375‑6
Mozgawa, J., & Kwaśny, Ł. (2010). Osuwiska leśne w bazie danych Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej SOPO. Roczniki Geomatyki, 8(7), 31‑38.
Mrozek, T., Kułak, M., Grabowski, D., & Wójcik, A. (2014). Landslide counteracting system (SOPO): inventory database of landslides in Poland. W: Landslide science for a safer geoenvironment (s. 815‑820). Cham: Springer. https://doi.org/10.1007/978‑3-319‑05050‑8_126
Olszak, J. (2011). Evolution of fluvial terraces in response to climate change and tectonic uplift during the Pleistocene: evidence from Kamienica and Ochotnica River valleys (Polish Outer Carpathians). Geomorphology, 129, 71‑78. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2011.01.014
Olszak, J., & Kaczmarczyk, R. (2011). Mapa osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1: 10 000, gm. Kamienica, pow. limanowski, woj. małopolskie. Pobrane z: http://mapa.osuwiska.pgi.gov.pl (29.07.2020).
Oszczypko, N., & Oszczypko-Clowes, M. (2011). Stages of development in the Polish Carpathian Foredeep Basin. Central European Journal of Geosciences, 4, 138‑162. https://doi.org/10.2478/s13533‑011‑0044‑0
Pánek, T., Smolková, V., Hradecký, J., Baroò, I., & Šilhán, K. (2013). Holocene reactivations of catastrophic complex flow-like landslides in the Flysch Carpathians (Czech Republic/Slovakia). Quaternary Research, 80, 33‑46. https://doi.org/10.1016/j.yqres.2013.03.009
Paul, Z. (1978). Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1: 50 000, Arkusz Łącko 1034, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne.
Paul, Z., & Ryłko, W. (1976). Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1: 50 000, Arkusz Rabka 1032. Warszawa. Wydawnictwa Geologiczne.
Pawłuszek, K., & Borkowski, A. (2016). Landslides identification using airborne laser scanning data derived topographic terrain attributes and support vector machine classification. W: The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, XXIII ISPRS Congress (Vol. 8). https://doi.org/10.5194/isprsarchives-XLI-B8‑145‑2016
Pawłuszek, K., & Borkowski, A. (2017). Impact of DEM-derived factors and analytical hierarchy process on landslide susceptibility mapping in the region of Rożnów Lake, Poland. Natural Hazards, 86(2), 919‑952. https://doi.org/10.1007/s11069‑016‑2725-y
Reimer, P.J., Bard, E., Bayliss, A., Beck, J.W., Blackwell, P.G., Bronk Ramsey, C., Buck, C.E., Cheng, H., Edwards, R.L., Friedrich, M., Grootes, P.M., Guilderson, T.P., Haflidason, H., Hajdas, I., Hatte, C., Heaton, T.J., Hoffmann, D.L., Hogg, A.G., Hughen, K.A., Kaiser, K.F., Kromer, B., Manning, S.W., Niu, M., Reimer, R.W., Richards, D.A., Scott, E.M., Southon, J.R., Staff, R.A., Turney, C., & van der Plicht, J. (2013). Intcal13 and Marine13 radiocarbon age calibration curves 0‑50,000 years cal BP. Radiocarbon, 55, 1869‑1887. https://doi.org/10.2458/azu_js_rc.55.16947
Rubinkiewicz, J., Karwacki, K., & Kwecko, P. (2012). Mapa osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1: 10 000, gm. Nowy Targ, pow. nowotarski, woj. małopolskie. PIG-PIB. Pobrane z: http://mapa.osuwiska.pgi.gov.pl (29.07.2020).
Skrzypczak, I., Kokoszka, W., & Kogut, J. (2017). The impact of landslides on local infrastructure and the environment. W: Proceedings of 10th International Conference "Environmental Engineering" (s. 27‑28). Vilnius: Vilnius Gediminas Technical University.
Solon, J., Borzyszkowski, J., Bidłasik, M., Richling, A., Badora, K., Balon, J., Brzezińska-Wójcik, T., Chabudziński, Ł., Dobrowolski, R., Grzegorczyk, I., Jodłowski, M., Kistowski, M., Kot, R., Krąż, P., Lechnio, J., Macias, A., Majchrowska, A., Malinowska, E., Migoń, P., Myga-Piątek, U., Nita, J., Papińska, E., Rodzik, J., Strzyż, M., Terpiłowski, S. & Ziaja, W. (2018). Physico-geographical mesoregions of Poland: verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica, 91(2), 143‑170.
Starkel, L. (1997). Mass movement during the Holocene: Carpathian example and the European perspective. Rapid mass movement as a source of climatic evidence for the Holocene. Palaeoclimate Research, 19, 385‑400.
Starkel, L. (2001). Historia Doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś, Monografie, 2. Warszawa: IGiPZ PAN.
Szczęch, M., Cieszkowski, M., Chodyń, R., & Loch, J. (2016). Geotouristic values of the Gorce National Park and its surroundings (The Outer Carpathians, Poland). Geotourism, 1‑2, 44‑45. https://dx.doi.org/10.7494/geotour.2016.44‑45.27
Tobolski, K. (2000). Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Vademecum Geobotanicum, 2. Warszawa: PWN.
Udden, J.A. (1914). Mechanical composition of clastic sediments. Bulletin of the Geological Society of America, 25, 655‑744. https://doi.org/10.1130/GSAB-25‑655
Watycha, L. (1975). Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1: 50 000, Arkusz Nowy Targ 1049, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne.
Wentworth, C.K. (1922). A scale of grade and class terms for clastic sediments. Journal of Geology, 30, 377‑392.
Wojciechowski, T., Borkowski, A., Perski, Z., & Wójcik, A. (2012). Dane lotniczego skaningu laserowego w badaniu osuwisk - przykład osuwiska w Zbyszycach (Karpaty Zewnętrzne). Przegląd Geologiczny, 60(2), 95‑102.
Wrońska, D. (2006). Wykształcenie i funkcjonowanie lejów źródliskowych potoków gorczańskich. Ochrona Beskidów Zachodnich, 1, 59‑65.
Wrońska-Wałach, D., Płaczkowska, E., & Krzemień, K. (2013). Leje źródłowe jako systemy morfodynamiczne w obszarach górskich. Przegląd Geograficzny, 85, 31‑51.
Zabuski, L., Wójcik, A., Gil, E., Mrozek, T., & Rączkowski, W. (2009). Landslide processes in a flysch massif-case study of the Kawiory landslide, Beskid Niski Mts. (Carpathians, Poland). Geological Quarterly, 53(3), 317‑332.
Żurek, S. (2000). Age of mires and lakes in the light of radiocarbon dating. Questiones Geographicae, 21, 111‑121.