Joachim Guttejahr – „czarownik recydywista” z początku XVII wieku

Przez dziesięciolecia w historiografii pisano w kontekście procesów o czary w XVI–XVIII w. przede wszystkim o oskarżanych kobietach, mało uwagi poświęcając mężczyznom, którym również zarzucano uprawianie czarów szkodliwych. W konsekwencji niewiele wiemy o proporcjach płci w odniesieniu do tego zagadnienia w poszczególnych krajach i okolicznościach, w których to mężczyzna był głównym oskarżonym w procesie o czary. W niniejszym artykule, dzięki szczęśliwie zachowanemu materiałowi źródłowemu, możemy prześledzić przebieg procesu, którego jednym z głównych oskarżonych był mieszkający we wsi Olszanica w ówczesnych Prusach Książęcych mennonita Joachim Guttejahr. Poznajemy okoliczności, w jakich został oskarżony oraz postawione mu zarzuty. Znamy zeznania świadków, dzięki którym możemy również nieco przybliżyć problemy dnia codziennego mieszkańców mennonickich wsi w starostwie kwidzyńskim na początku XVII w.

Aps L., Gow A., Male Witches in Early Modern Europe, Manchester–New York 2003
Behringer W., Witches and Witch-Hunts. A Global History, Cambridge 2004
Briggs R., Die Hexenmacher. Geschichte der Hexenverfolgung in Europa und der Neuen Welt, übersetz. von D. Muelder, Berlin 1998
Conrad G., Geschichte der Königsberger Obergerichte. Mit Benutzung amtlicher Quellen, Lepizig 1907
Flanß R. von, Das ehemalige Amt Marienwerder, insonderheit die Amts = Niederung, Th. 1, „Zeitschrift der historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder”, 34, 1896, s. 50–99
Flanß R. von, Das ehemalige Amt Marienwerder, Th. 2: Die Amtsniederung, „Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder”, 35, 1897, s. 1–60
Germershausen P., Siedlungsentwicklung der preußischen Ämter Holland, Liebstadt und Mohrungen vom 13. bis zum 17. Jahrhundert, Marburg am Lahn 1969
Górnowicz H., Toponimia Powiśla Gdańskiego, Gdańsk 1980
Hoszowski S., Klęski elementarne w Polsce w latach 1587–1648, w: Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70. rocznicę urodzin, Warszawa 1960, s. 453–465
Jodkowski J., O czarowniku Znaku na inkwizycji w Grodnie w 1691 roku i o ziołach czarodziejskich, „Lud”, 10, 1931, 2, s. 202–211
Kąkolewski I., Ekonomika Prus Książęcych w połowie XVI w. Koniunktura i inflacja, w: Prusy Książęce i Prusy Królewskie w XVI–XVIII wieku, red. J. Wijaczka, Kielce 1997, s. 225–249
Kąkolewski I., Nadużycia władzy i korupcja w Prusach Książęcych w połowie XVI wieku. Narodziny państwa wczesnonowożytnego, Warszawa 2000
Kent E. J., Cases of Male Witchcraft in Old and New England, 1592–1692, Turnhout 2013
Kivelson V. A., Male Witches and Gendered Categories in Seventeenth-Century Russia, „Comparative Studies in Society and History”, 45, 2003, 3, s. 606–631
Kizik E., Mennonici w Gdańsku, Elblągu i na Żuławach Wiślanych w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku. Studium z dziejów małej społeczności wyznaniowej, Gdańsk 1994
Klassen P. J., Mennonites in Early Modern Poland and Prussia, Baltimore 2009 (wyd. pol.: Menonici w Polsce i Prusach w XVI–XIX w., tł. E. Pawlikowska, Toruń 2016)
Kowalska-Cichy M., Proces wróżbity Bazylego Maksymowicza (1741), „Rocznik Przemyski”, 53, 2017, 1, s. 35–47
Kwidzyn. Z dziejów miasta i okolicy, red. A. Wakar, Olsztyn 1982
Łaszewski R., Wymiar sprawiedliwości we wsiach województwa chełmińskiego w XVII i XVIII wieku. Organizacja sądownictwa i postępowanie sądowe, Toruń 1974
Mączak A., Gospodarstwo chłopskie na Żuławach Malborskich w początkach XVII wieku, Warszawa 1962
Małłek J., Ustawa o rządzie (Regimentsnottel) Prus Książęcych z roku 1542. Studium z dziejów przemian społecznych i politycznych w lennie pruskim, Toruń 1967
Penner H., Die ostund westpreußischen Mennoniten in ihrem religiösen und sozialen Leben in ihren kulturellen und wirtschaftlichen Leistungen, Teil 1: 1526–1772, mit 36 Bildern und Karten, Weierhof 1978
Rhesa L., Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreussen angestellten Predigern, Königsberg 1834
Sahm W., Geschichte der Pest in Ostpreussen, Leipzig 1905
Schulte R., Hexenmeister. Die Verfolgung von Männern im Rahmen der Hexenverfolgung von 1530–1730 im Alten Reich, wyd. 2, Frankfurt am Main 2001 (wyd. 1: 1999)
Srokowski S., Prusy Wschodnie. Studium geograficzne, gospodarcze i społeczne, Gdańsk 1945
Szmytka R., Osadnictwo olęderskie na Żuławach w ujęciu historii środowiskowej. Perspektywy badawcze, „Historyka. Studia Metodologiczne”, 46, 2016, s. 63–78
Töppen M., Geschichte der Stadt Marienwerder und ihrer Kunstbauten. Mit einem Plane der Stadt sowie mit Grundrissen und Aufrissen der Domkirche und des Domschlosses auf vier Tafeln in Steindruck, Marienwerder 1875
Wächter H. H., Ostpreussische Domänenwerke im 16. und 17. Jahrhundert, Würzburg 1958
Werchracki R., Klęski elementarne w Polsce w latach 1587–1647. I: Zjawiska meteorologiczne, stan urodzajów i pomory bydła – II: Mory, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie”, 18, 1938, 3, s. 321–326
Wijaczka J., Mężczyźni jako ofiary procesów o czary przed sądem łobżenickim w drugiej połowie XVII wieku, „Czasy Nowożytne”, 17, 2004, s. 17–30
Wijaczka J., Procesy o czary przed sądem sołtysim Kowalewa (Pomorskiego) w XVII–XVIII wieku, „Zapiski Historyczne”, 82, 2017, 2, s. 101–119
Wijaczka J., Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI–XVIII wieku, wyd. 2 zm., Olsztyn 2019
Witchcraft and Masculinities in Early Modern Europe, ed. by A. Rowlands, Basingstoke 2009