Subtitle:

Przegląd Geograficzny T. 96 z. 2 (2024)

Publisher:

IGiPZ PAN

Place of publishing:

Warszawa

Description:

24 cm

Abstract:

Badanie obejmowało analizę funkcjonowania transportu pasażerskiego w gminach umiejscowionych nad Zalewem Wiślanym w Polsce. Region wyróżnia się unikatowymi w skali Europy walorami przyrodniczymi, jednak z perspektywy społeczno-gospodarczej zlokalizowany jest peryferyjnie względem kraju, co determinuje liczne problemy rozwojowe – m.in. pogorszenie jakości życia mieszkańców i depopulację. W pracy przyjęto następującą hipotezę badawczą mówiącą o tym, że region objęty analizą zagrożony jest marginalizacją i wymaga zmian w zakresie zwiększenia dostępności transportu publicznego. Metodyka pracy obejmowała dualne podejście – jakościowe i ilościowe, analizy prowadzono zarówno z wykorzystaniem danych zastanych – strategii rozwoju, planów zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania, rozkładów jazdy, danych dotyczących rozmieszczenia infrastruktury transportowej, a także i danych wywołanych. Wyniki jednoznacznie wskazują, że w regionie występuje znaczne niedoinwestowanie infrastruktury, niewystarczająca sieć tras komunikacyjnych, sezonowość transportu pasażerskiego warunkowana potrzebami ruchu turystycznego a także brak systemowego podejścia do kształtowania dostępnego i zrównoważonego transportu pasażerskiego. Bazuje on głównie na transporcie autobusowym i kolejowym, w mniejszym stopniu wodnym. W regionie występują również tzw. „białe plamy transportowe”, czyli obszary, do których nie dociera żaden środek transportu publicznego. Obecny kształt systemu transportu pasażerskiego, niedostatecznie rozpoznane potrzeby komunikacyjne mieszkańców oraz peryferyjność prowadzą do pogłębiania wykluczenia transportowego i alienacji społeczno-gospodarczej regionu.

References:

Apanowicz, J. (2002). Metodologia ogólna. Gdynia: Wydawnictwo Bernardinum.
Bański, J. & Mazur, M. (2009). Identyfikacja obszarów o silnej koncentracji problemów społecznych. Studia Obszarów Wiejskich, 16, 79‑95.
Bąk, M. & Kaczmarczyk, J. (2011). Połączone usługi transportowe jako przykład klastra transportowo-turystycznego w obszarze Zalewu Wiślanego. Zeszyty Naukowe Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Gdańskiego. Ekonomika Transportu Lądowego, 41, 135‑146.
Bernt, M. & Colini, L. (2013). Exclusion, Marginalization and Peripheralization. Conceptual concerns in the study of urban inequalities. Working Paper, 49, Erkner, Leibniz Institute for Regional Development and Structural Planning, 1‑30.
Bierbaum, A., Karner, A. & Barajas, J. (2021). Toward Mobility Justice. Linking Transportation and Education Equity in the Context of School Choice. Journal of the American Planning Association 87(2), 197‑210. https://doi.org/10.1080/01944363.2020.1803104
Bindern, J. & Matern, A. (2020). Mobility and social exclusion in peripheral regions. European Planning Studies, 28(6), 1049‑1067. https://doi.org/10.1080/09654313.2019.1689926
Cao, X., Ouyang, S., Liu, D. & Yang, W. (2019). Spatiotemporal patterns and decomposition analysis of CO2 emissions from transportation in the Pearl River Delta. Energies 12(11), 1‑17. https://doi.org/10.3390/en12112171
Cavallaro, F. & Nocera, S. (2023). Flexible-route integrated passenger-freight transport in rural areas. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 169, 103604. https://doi.org/10.1016/j.tra.2023.103604
Chełminiak, M. & Żukowski, A. (2014). Nowe regiony peryferyjne w rozszerzonej Unii Europejskiej. Problemy polityczne i społeczne na przykładzie województwa warmińsko-mazurskiego. Studia Europejskie, 1(69), 75‑90.
Chubarenko, B.V. & Staśkiewicz, A. (2016). Shipping on the Vistula Lagoon - analysis and potential partially to replace land transport. BMI, 31(1), 154‑159. https://doi.org/10.5604/12307424.1220629
Ciechański, A. (2021). 30 years of the transformation of non-urban public transport in Poland's peripheral areas - what went wrong? Journal of Mountain Sciences, 18(11), 3025‑3040. https://doi.org/10.1007/s11629-021-6762-y
Ciechański, A., Więckowski, M., Michniak, D. (2021). Czy regres publicznego transportu zbiorowego na obszarach górskich prowadzi do rozwoju niezrównoważonego? Przegląd Geograficzny, 93(2), 207‑231. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.2.4
Czarniawska, B. (2014). Social Science Research: From Field to Desk. Los Angeles: SAGE Publications. https://doi.org/10.1007/s11629-021-6762-y
Dubicki, A. (2019). Transport Exclusion as a Heritage of the Post-Communist Period. The Example of Poland. Journal of Political Sciences, 62, 22‑32.
Eurostat. (2023). Share of buses and trains in inland passenger transport. Pobrane z: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/sdg_09_50__custom_8941975/default/table? lang=en (11.12.2023).
Fiedeń, Ł., & Štraub, D. (2023). The importance of ticket price in public transport in nonmetropolitan rural areas in Poland. Bulletin of Geography. Socio-economic Series, 59, 57‑68. https://doi.org/10.12775/bgss-2023-0004
GDDKiA. (2023). Oficjalna strona internetowa. Pobrane z: https://www.gov.pl/web/gddkia/generalna-dyrekcja-drog-krajowych-i-autostrad (01.11.2023).
Godlewski, P. (2015). Znaczenie zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego w rozwoju turystyki na obszarach wiejskich. Europa Regionum, 22, 289‑299. https://doi.org/10.18276/er.2015.22‑21
Goliszek, S. & Połom, M. (2016). Porównanie dostępności komunikacyjnej transportem zbiorowym w ośrodkach wojewódzkich Polski Wschodniej na koniec perspektywy UE 2007‑2013. Transport Miejski i Regionalny, 3, 16‑27.
GUGiK. (2023). Oficjalna strona internetowa. Pobrane z: https://www.gov.pl/web/gugik (11.11.2023).
Guillen, J. (2022). The liberalisation of the European Union passenger rail market: New challenges for future public service contracts. Competition and Regulation in Network Industries, 23(1), 60‑76. https://doi.org/10.1177/17835917221087167
Guiver, J. & McGrath, P. (2016). Slow tourism: Exploring the discourses. Dos Algarves: A Multidisciplinary e-Journal, 27, 11‑34. https://doi.org/10.18089/DAMeJ.2016.27.1
GUS. (2023). Transport drogowy w Polsce w latach 2020 i 2021. Warszawa, Szczecin: Główny Urząd Statystyczny. Pobrane z: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/transport-i-lacznosc/transport/transport-drogowy-w-polsce-w-latach-2020-i-2021,6,7.html (15.11.2023).
GUS. (2023). Bank Danych Lokalnych. Pobrane z: https://bdl.stat.gov.pl/bdl/dane/podgrup/tablica (15.11.2023).
Guzik, R. & Kołoś, A. (2021). Dostępność obszarów wiejskich do miast powiatowych w Polsce transportem publicznym w 2019 r. Przegląd Geograficzny, 83(2), 181‑206. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.2.3
Guzik, R., Kołoś, A. (2019). Dostępność obszarów wiejskich do miast powiatowych w Polsce transportem publicznym w 2019 r. Przegląd Geograficzny, 93(2), 181‑206. https://doi.org/10.7163/PrzG.2021.2.3
He, D. & Guan, W. (2023). Promoting service quality with incentive contracts in rural bus integrated passenger-freight. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 175, 103781. https://doi.org/10.1016/j.tra.2023.103781
Hoff, W. & Izdebski, J. (2022). Wykluczenie transportowe i systemowe sposoby jego przezwyciężania. Roczniki Nauk Prawnych, 1, 23‑40. https://doi.org/10.18290/rnp22321.2
Hopfer, A. & Suchta, J. (2002). Problemy przekształceń i oceny rozwoju regionów rolnych na przykładzie województwa warmińsko-mazurskiego. Postępy Nauk Rolniczych, 5, 149‑167.
Jahangir, S., Bailey, A., Hasan, M., Hossain, S., Helbich, M. & Hyde, M. (2022). "When I Need to Travel, I Feel Feverish": Everyday Experiences of Transport Inequalities Among Older Adults in Dhaka, Bangladesh. Gerontologist, 62(4), 493‑503. https://doi.org/10.1093/geront/gnab103
Kledyński, Z. (2020). O czym się mówi w gospodarce wodnej w Polsce? Budownictwo, Technologie, Architektura 2, 52‑56.
Knierim, L. & Schlüter, C.J. (2021). The attitude of potentially less mobile people towards demand responsive transport in a rural area in central Germany. Journal of Transport Geography, 96, 103202. https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2021.103202
Kobilov, F. (2022). Promoting sustainable inter-regional transport connectivity between Central Asia and the EU: perspectives and challenges. Logistics & Diplomacy in Central Asia, 75, 75‑86.
Kołbon, I. (2016). Mobilność społeczna w kontekście mobilności przestrzennej: awans, marginalizacja i degradacja społeczna polskich euroemigrantów. Studia Migracyjne - Przegląd Polonijny, 1(159), 177‑198.
Komorowski, Ł. & Stanny, M. (2017). Publiczny transport zbiorowy na obszarach wiejskich - wnioski z badań. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 19(3), 129‑136. https://doi.org/10.5604/01.3001.0010.3235
Kostyniuk, L. & d'Souza, C. (2020). Effect of passenger encumbrance and mobility aid use on dwell time variability in low-floor transit vehicles. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 132, 872‑881. https://doi.org/10.1016/j.tra.2020.01.002
KPK, 2015. Krajowy Program Kolejowy do 2030 r. (z perspektywą do 2032 r.). Pobrane z: https://www.gov.pl/web/infrastruktura/krajowy-program-kolejowy (11.11.2023).
Lucas, K. (2012). Transport and social exclusion: Where are we now? Transport Policy, 20, 105‑113. https://doi.org/10.1016/j.tranpol.2012.01.013
Machado, B., Pimentel, C. & Sousa, A. (2023). Integration planning of freight deliveries into passenger bus networks: Exact and heuristic algorithms. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 171, 103645. https://doi.org/10.1016/j.tra.2023.103645
Marks, E., Gadomska, W. & Połucha, I. (2015). Obszary niszowe turystyki wiejskiej w woj. warmińsko-mazurskim. Studia KPZK, 163, 243‑251.
Marston, G., Zhang, J., Peterie, M., Ramia, G., Patulny, R. & Cooke, E. (2019). To move or not to move: mobility decision-making in the context of welfare conditionality and paid employment. Mobilities 14(5), 596‑611. https://doi.org/10.1080/17450101.2019.1611016
Mazur, J. (2018). Marginalizacja jako potencjalne źródło zagrożenia bezpieczeństwa publicznego. Refleksja socjologiczna. Przedsiębiorczość i Zarządzanie, 2(8), 29‑42.
Mączka, M. (2016). National transport network in Poland -- defining a graph for 2015. Prace Instytutu Lotnictwa, 4(245), 134‑149. https://doi.org/10.5604/05096669.1226882
McDonagh, J. (2006). Transport policy instruments and transport-related social exclusion in rural Republic of Ireland. Journal of Transport Geography, 14(5), 355‑366. https://doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2005.06.005
Oliwa-Ciesielska, M. (2016). Marginalizacja i wykluczenie społeczne jako trwałe cechy rzeczywistości społecznej. Problemy Polityki Społecznej. Studia i Dyskusje, 4(35), 109‑125.
Palmowski, T. (2016). Uwarunkowania rozwoju turystyki transgranicznej na Zalewie Wiślanym. Europa Regionum, 23, 241‑256. https://doi.org/10.18276/er.2016.28-17
Pankau, F. (2013). Delta Wisły jako obszar problemowy rozwoju i zagospodarowania przestrzennego woj. pomorskiego. Studia KPZK, 146, 71‑94.
PKP. (2023). PKP Polskie Linie Kolejowe. Pobrane z: https://www.plk-sa.pl/ (01.11.2023).
PKS Gdańsk. (2023). Pobrane z: https://pksgdansk.trasownik.net/uploads/pdf/870_20230904.pdf (23.10.2023).
Raczkowska, M. (2009). Problem ubóstwa i wykluczenia społecznego na terenach wiejskich ze szczególnym uwzględnieniem obszarów popegeerowskich. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 11(4), 276‑281.
Ringsberg, H. (2023). Sustainable FLM transport based on IPF transport by ferry in coastal rural areas: A case from Sweden. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 178, 103871. https://doi.org/10.1016/j.tra.2023.103871
Rosik, P. (2021). Świat dostępności - metody i komponenty: przykłady analiz empirycznych przestrzeni Polski. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Polska Akademia Nauk. https://doi.org/10.7163/9788361590767
Rosik, P., Pomianowski, W., Kołoś, A., Guzik, R., Goliszek, S., Stępniak, M. & Komornicki, T. (2018). Dostępność gmin transportem autobusowym. Prace Komisji Geografii Komunikacji Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 21(1), 54‑64. https://doi.org/10.4467/2543859XPKG.18.005.9185
Rosner, A. & Stanny, M. (2014). Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap I. Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich w 2010 roku. Warszawa: IRWiR PAN.
Rosner, A. & Stanny, M. (2016). Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap II. Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich. Warszawa: IRWiR PAN.
Różyński, G., Bielecka, M. & Schönhofer, J. (2018). Podejście systemowe w zintegrowanym zarządzaniu obszarami przybrzeżnymi - studium przypadku: Zalew Wiślany. Inżynieria Morska i Geotechnika, 3, 136‑147.
RPBDK, 2022. Rządowy Program Budowy Dróg Krajowych do 2030 r. (z perspektywą do 2032 r.). Pobrane z: https://www.gov.pl/web/infrastruktura/rzadowy-program-budowy-drog-krajowychdo-2030-r-z-perspektywa-do-2033-r (11.11.2023).
Sajkiewicz, S. (2016). Koncepcja transport statków przez Mierzeję Wiślaną łączącego Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską - bez przekopu Mierzei Wiślanej. Inżynieria Ekologiczna, 50, 1‑10. https://doi.org/10.12912/23920629/65861
Sakib, N., Appiotti, F., Magni, F., Maragno, D., Innocenti, A., Gissi, E. & Musco, F. (2018). Addressing the Passenger Transport and Accessibility Enablers for Sustainable. Sustainability, 10(4), 1‑21. https://doi.org/10.3390/su10040903
Scheer, D., Dreyer, M., Schmidt, M., Schmieder, L. & Arnold, A. (2022). The Integrated Policy Package Assessment approach: elaborating ex ante knowledge in the field of urban mobility. Energy, Sustainability and Society, 12(1), 1‑14. https://doi.org/10.1186/s13705-022-00362-4
Schwanen, T., Lucas, K., Akyelken, N., Solsona, D.C., Carrasco, J.A. & Neutens, T. (2015). Rethinking the links between social exclusion and transport disadvantage through the lens of social capital. Transportation Research Part A, 74, 123‑135. https://doi.org/10.1016/j.tra.2015.02.012
Shergold, I. & Parkhurst, G. (2012). Transport-related social exclusion amongst older people in rural Southwest England and Wales. Journal of Rural Studies, 28(4), 412‑421. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2012.01.010
Shucksmith, M. (2012). Class, Power and Inequality in Rural Areas: Beyond Social Exclusion?. Sociologia Ruralis, 52(4), 377‑397. https://doi.org/10.1111/j.1467-9523.2012.00570.x
Sieber, L., Runch, C., Hörl, S., Axhausen, K. & Frazzoli, E. (2020). Improved public transportation in rural areas with self-driving cars: A study on the operation of Swiss train lines. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 134, 35‑51. https://doi.org/10.1016/j.tra.2020.01.020
Siewicz, K. (2014). Bezrobocie młodych - strategie przeciwdziałania bezrobociu wśród młodzieży - rozwiązania Unii Europejskiej a województwo warmińsko-mazurskie. Studia Ekonomiczne, 167, 192‑201.
Sowińska-Heim, J. (2014). Margins and marginalizations in a post-socialist urban area. The case of Łódź, Art Inquiry. Recherches sur les arts, 16, 297‑312.
Stanley, J., Stanley, J., Balbontin, C. & Hensher, D. (2019). Social exclusion: The roles of mobility and bridging social capital in regional Australia. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 125, 223‑233. https://doi.org/10.1016/j.tra.2018.05.015
Stanny, M., Rosner, A. & Komorowski, Ł. (2018). Monitoring rozwoju obszarów wiejskich. Etap III. Struktury społeczno-gospodarcze, ich przestrzenne zróżnicowanie i dynamika. Warszawa: IRWiR PAN.
Statek Elwinga. (2023). Rejsy wycieczkowe. Pobrane z: https://www.statekelwinga.pl/#statek-elwinga (01.11.2023).
Strategia Rozwoju Gminy Elbląg na lata 2016‑2025, 2016. Pobrane z: https://bip.gminaelblag.pl/system/obj/4769_zal._do_uch_157_Strategia_Rozwoju_Gminy_Elblag_2016‑2025_tj.pdf (15.12.2023).
Strategia Rozwoju Obszaru Gmin Nadzalewowych do roku 2020, 2015.
Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Miasta Krynica Morska na lata 2015‑2025, 2016.
Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Województwa Warmińsko-Mazurskiego do roku 2025, 2013. Pobrane z: https://zit.olsztyn.eu/fileadmin/katalogi_wydzialowe/ZIT/dokumenty/srsgwwm_2025.pdf (11.10.2023).
Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2030, 2021. Pobrane z: https://strategia2030. pomorskie.eu/wp-content/uploads/2021/06/Zalacznik-do-uchwaly_SWP_376_XXXI_21_SRWP2030_120421.pdf (08.04.2023).
Sträuli, L., Tuvikene, T., Weicker, T., Kębłowski, W., Sgibnev, W., Timko, P. & Finbom, M. (2022). Beyond fear and abandonment: Public transport resilience during the COVID-19 pandemic. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 16, 1‑9. https://doi.org/10.1016/j.trip.2022.100711
Sumisławski, K., Szymańska, E., Wesołowska, J. & Kozdemba, K. (2013). Perspektywy rozwoju rolnictwa i rybactwa w delcie Wisły. Studia KPZK, 146, 125‑135.
Swianiewicz, P. & Brzóska, A. (2020). Demand elasticity for local public transport in Polish cities: Do local policies matter?. Transylvanian Review of Administrative Sciences, 16(61), 125‑142. https://doi.org//10.7366/1509499528004
Syed, S., Gerber, B. & Sharp, L. (2013). Traveling Towards Disease: Transportation Barriers to Health Care Access. Journal of Community Health, 38, 976‑993. https://doi.org/10.1007/s10900-013-9681-1
Szekely, V. & Novotny, J. (2022). Public transport-disadvantaged rural areas in relation to daily accessibility of regional centre: Case study from Slovakia. Journal of Rural Studies, 92, 1‑16. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2022.03.015
Taylor, Z. & Ciechański, A. (2013). Systemic transformation and organizational-ownership changes in Poland's inland shipping companies. Geography and Tourism, 1(1), 7‑16.
Taylor, Z. (2018). Ocena transformacji systemowej w polskim transporcie lądowym. Studia KPZK, 183, 301‑314.
Tramwaj wodny. (2023). Oficjalna strona internetowa. Pobrane z: https://tramwajwodny.info/ (01.11.2023).
UM w Gdyni. (2022). Wykaz portów i przystani morskich w obszarze właściwości terytorialnej Dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni. Urząd Morski w Gdyni. Pobrane z: https://www.umgdy.gov.pl/instrukcja-bip/wykaz-portow-i-przystani/ (01.08.2022).
UM w Gdyni. (2022). Programy wieloletnie. Urząd Morski w Gdyni. Pobrane z: https://www.umgdy.gov.pl/projekty/programy-wieloletnie/ (01.08.2022).
Unbehaun, W., Uhlmann, T., Hössinger, R., Leisch, F. & Gerike, R. (2014). Women and Men With Care Responsibilities in the Austrian Alps: Activity and Mobility Patterns of a Diverse Group. Mountain Research and Development, 34(3), 276‑290. https://doi.org/10.1659/MRD-JOURNAL-D-13-00095.1
Waśniewska, A. (2014). Potencjał społeczny gmin Zalewu Wiślanego w latach 2003‑2012. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 348, 404‑414.
Weng, J., Yu, J., Di, X., Lin, P., Wang, J. & Mao, L. (2023). How does the state of bus operations influence passengers' service satisfaction? A method considering the differences in passenger preferences. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 174, 103734. https://doi.org/10.1016/j.tra.2023.103734
Wolański, M. & Czerliński, M. (2021). Zarządzanie mobilnością a zarządzanie transportem - czyli jak aktywnie kształtować zachowania transportowe? Annały Inżynierii Ruchu i Badań Transportowych, 4(13), 381‑396.
Wójcik, S. (2022). Czynniki warunkujące wybór samochodu jako środka transportu w codziennych podróżach - przykłady miast polskich. Studia Regionalne i Lokalne, 89, 49‑66. https://doi.org/10.7366/1509499538904
Żegluga Gdańska. (2023). Rejsy statkami i katamaranami. Pobrane z: https://www.zegluga.pl/ (01.11.2023).
Żukowska, S., Chmiel, B. & Połom, M. (2023). The Smart Village Concept and Transport Exclusion of Rural Areas - A Case Study of a Village in Northern Poland. Land, 12, 260. https://doi.org/10.3390/land12010260

Relation:

Przegląd Geograficzny

Volume:

96

Issue:

2

Start page:

209

End page:

233

Detailed Resource Type:

Artykuł

Format:

application/octet-stream

Resource Identifier:

oai:rcin.org.pl:241757 ; 0033-2143 (print) ; 2300-8466 (on-line) ; 10.7163/PrzG.2024.2.4

Source:

CBGiOŚ. IGiPZ PAN, sygn.: Cz.181, Cz.3136, Cz.4187 ; click here to follow the link

Language:

pol

Language of abstract:

eng

Rights:

Licencja Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0

Terms of use:

Zasób chroniony prawem autorskim. [CC BY 4.0 Międzynarodowe] Korzystanie dozwolone zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0, której pełne postanowienia dostępne są pod adresem: ; -

Digitizing institution:

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk

Original in:

Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Projects co-financed by:

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, lata 2010-2014, Priorytet 2. Infrastruktura strefy B + R ; Unia Europejska. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Access:

Otwarty