Inny tytuł:

Odrodzenie i Reformacja w Polsce T. 60 (2016)

Współtwórca:

Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk

Wydawca:

Instytut Historii PAN

Miejsce wydania:

Warszawa

Opis:

s. 73-110 ; Streszcz. ang.

Typ obiektu:

Czasopismo/Artykuł

Abstrakt:

Jeden ze średniowiecznych sądów Bożych, próba zimnej wody, tzw. pławienie, przeżywała swój renesans w czasach wczesnonowożytnych, jako istotny element procesu o czary. Utrzymywanie się oskarżonej osoby na powierzchni wody było decydującą przesłanką oddania jej w ręce kata na okrutne tortury. Niniejszy artykuł omawia stosowanie próby wody w Polsce w XVI-XVIII w., przede wszystkim przez sądy miejskie. Omówione została także m.in. kwestie, w którym momencie procesu stosowano próbę wody oraz czy osoby oskarżone rozbierano do naga przed jej rozpoczęciem.

Bibliografia:

B. Baranowski, Najdawniejsze procesy o czary w Kaliszu, Lublin-Łódź 1951
Czarownica powołana abo krotka nauka i prestroga z strony czarownic. Zebrana z rozmaitych doktorów, tak w prawie Bożym, jako i w świeckim biegłych z przydatkiem Instrukciej świeżo z Rzymu wydanej dla uchrony i poratowania sumnienia, osobliwie na takie sądy wysadzonych, Gdańsk 1714
M. Hussowski, Pieśń o żubrze, jego postaci, dzikości i o polowaniu na niego, Supraśl 2007
J. Kitowicz, Pamiętniki czyli Historia Polska, oprac. i wstęp P. Matuszewska, koment. Z. Lewinówna, Warszawa 1971
A. Komoniecki, Chronografia albo Dziejopis żywiecki, wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, Żywiec 1987
O. Korthals, Chronik des Kreises Dirschau, Bonn 1969
Księga sądowa wsi Jadownik (1600-1792), w: Księgi sądowe wiejskie, t. 2. wyd. B. Ulanowski, Kraków 1921
Monumenta historica dioeceseos Wladislaviensis, t. 5, Wladislaviae 1885
Najstarszy zwód prawa polskiego, wyd. i oprac. J. Matuszewski, J. Matuszewski, Łódź 1995
Raganų teismai Lietuvoje, wyd. K. Jablonskis, R. Jasas, Vilnius 1987
W. Siarkowski, Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc, do druku przyg. L. Michalska-Bracha, K. Bracha, Kielce 2000
Stanisława hr. Wodzickiego Wspomnienia z przeszłości od roku 1768 do roku 1840, Kraków 1873
J. Alexy, Die Geschichte des Dorfes Adl. Rauden, Kreis Marienwerder: geschrieben zum 550 jährigen Jubiläum des Ortes und die Geschichte der Kirchengemeinde Rauden: verfasst zum 150 jährigen Jubiläum der Kirche, Schwetz a. W. 1909
B. Baranowski, O hultajach, wiedźmach i wszetecznicach. Szkice z obyczajów XVII i XVIII w., Łódź 1988
B. Baranowski, Postępowy pisarz z czasów saskich - Serafin Gamalski, „Prace Polonistyczne”, 8, 1950
B. Baranowski, Procesy czarownic w Polsce w XVII i XVIII wieku, Łódź 1952
B. Baranowski, Wielki proces o czary miłosne w Praszce w 1665 r., „Łódzkie Studia Etnograficzne”, 4, 1962
J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia państwa i prawa polskiego, Warszawa 1976
R. Barlett, Trial by Fire and Water. The Medieval Judicial Ordeal, New York 1986
K. Bukowska-Gorgoni, Procesy o czary i powołania przez czarownice w orzecznictwie Sądu Wyższego Prawa Niemieckiego na zamku krakowskim, „Lud”, 54, 1970
R. Decker, Gerichtsorganisation und Hexenprozeßrecht der römischen Inquisition. Neue Quellenfunde zu Theorie und Praxis, w: Hexenprozesse und Gerichtspraxis, hrsg. von H. Eiden, R. Voltmer, Tier 2002
R. Decker, Hintergrund und Verbreitung des Drucks der Römischen Hexenprozess-Instruction (1657), „Historisches Jahrbuch”, 118, 1998
Z. Dydek, Czary w procesie inkwizycyjnym w Rzeszowie w XVIII wieku, „Rocznik Województwa Rzeszowskiego”, 5, 1964/1965 [1968]
G. Gersmann, Skizze einer Geschichte der Wasserprobe, w: Wasser, hrsg. von B. Busch, L. Förster, Bonn 2000
S. Grodziski, Z dziejów staropolskiej kultury prawnej, Kraków 2004
W. Guldon, Radomska czarownica z drugiej połowy XVI wieku, „Wieś Radomska”, 5, 1997
Z. Guldon, Proces czarownicy we wsie Staniszewo w 1695 r., „Studia z Dziejów Kościoła Katolickiego”, 1, 1961
P. A. Heuser, Eine Auseinandersetzung über den Indizienwert der Kaltwasserprobe im Hexenprozeß. Studien zur Rick-Delrio-Kontroverse 1597-1599 und zur Zurückdrängung der Kaltwasserprobe aus kurkölnischen Hexenprozessen im 17. Jahrhundert, „Rheinisch-westfälische Zeitschrift für Volkskunde”, 45, 2000
S. Karwowski, Gniezno, Poznań 1892
S. Klarner, Sprawy o czary w urzędach Bełżyckich w wiekach XVI-XVIII. Z aktów urzędów radzieckiego i wójtowskiego miasta Bełżyc, „Wisła”, 16, 1902, nr 3
J. Koceniak ks., Antoni Sebastian Dembowski, biskup włocławski i pomorski. Sylwetka z czasów saskich, Warszawa 1953
K. Koranyi, Danielis Wisneri „Tractatus brevis de extramagis lamiis, veneficis”, a „Czarownica powołana”. (Szkic z dziejów polskiej literatury prawniczej), w: Pamiętnik trzydziestolecia pracy naukowej prof. dr. Przemysława Dąbkowskiego, Lwów 1927
K. Kościński, Kościoły i kaplice w Nowem, Gdańsk 1896
J. Kurczewski, Kościół zamkowy czyli Katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju. Na podstawie aktów kapitulnych i dokumentów historycznych, Wilno 1908
S. Lorenz, Aktenversendung und Hexenprozeß. Dargestellt am Beispiel der Juristenfakultäten Rostock und Greifswald (1570–82–1630), t. 1, Frankfurt am Main–Bern 1982
B. Marcińczak, Krytyka pławienia czarownic w „Objaśnieniu błędami zabobonów zarażonych” Józefa Andrzeja Załuskiego, „Literatura Ludowa”, 3, 2006
M. Mikołajczyk, Jak obronić oskarżoną o czary. Mowy procesowe z 1655 roku w sprawie Gertrudy Zagrodzkiej, w: Z dziejów kultury prawnej. Studia ofiarowane Profesorowi Juliuszowi Bardachowi w dziewięćdziesięciolecie urodzin, Warszawa 2004
M. Mikołajczyk, O pławieniu czarownic w Gdowie w 1689 r. Kartka z dziejów miejskiego procesu karnego w Polsce, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, 4, 1999
M. Mikołajczyk, Proces kryminalny w miastach Małopolski XVI-XVIII wieku, Katowice 2013
K. Milewski, Pamiątki historyczne krajowe, Warszawa 1848
R. van Nahl, Zauberglaube und Hexenwahn im Gebiet von Rhein und Maas. Spätmittelalterlicher Volksglaube im Werk Johann Weyers (1515–1588), Bonn 1983
F. O[lszewski], Prześladowania czarów w dawnej Polsce, w: Album uczącej się młodzieży polskiej poświęcony Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu z powodu jubileuszu jego pięćdziesięcioletniej działalności literackiej, Lwów 1879
Z. Osiński, Zabobon, przesąd, diabeł, czarownice i wilkołaki w pamiętnikach polskich z XVI i XVII wieku, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F”, 58, 2003
H. Pihlajamäki, Swimming the Witch, Pricking for the Devil’s Mark. Ordeals in the Early Modern Witchcraft, „Journal of Legal History”, 21, 2000, nr 2
M. Pilaszek, Litewskie procesy czarownic w XVI–XVIII w., OiRwP, 46, 2002
M. Pilaszek, Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII, Kraków 2008
S. Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, Kraków 1997
J. Rafacz, Sprawy karne w sądach miejskich w epoce nowożytnej, „Kwartalnik Historyczny”, 47, 1933, nr 3
J. Rosenblatt, Czarownica powołana. Przyczynek do historji spraw przeciw czarownicom w Polsce, Warszawa 1883
W. Schild, Reinigungs- und Kampffolter. Anmerkungen zum frühneuzeitlichen Folterrecht, w: Recht und Vorhalten in vormodernen Gesellschaften. Festschrift für Neithard Bulst, hrsg. von A. Bendlage, A. Priever, P. Schuster, Bielefeld 2008
W. G. Soldan, H. Heppe, Geschichte der Hexenprozesse, t. 1, hrsg. von M. Bauer, München 1911
K. Sójka-Zielińska, Historia prawa, Warszawa 1993
J. Stępień, Kleczewskie procesy o czary, Poznań 1998
J. Tazbir, Cudzym piórem... Falsyfikaty historyczno-literackie, Poznań 2002
J. Tazbir, Z dziejów fałszerstw historycznych w Polsce w pierwszej połowie XIX wieku, „Przegląd Historyczny”, 57, 1966
P. Tóth, River Ordeal – Trial by Water – Swimming of Witches. Procedures of Ordeal in Witch Trials, w: Witchcraft Mythologies and Persecutions, ed. by G. Klaniczay, Ė. Pócs, E. Csonka-Takács, Budapest–New York 2008
H. Treichel, Ein Beitrag zur Hexen=Geschichte Westpreußens, „Zeitschrift des historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder”, 5, 1881
W. Trusen, Das Verbot des Gottesurteile und der Inquisitionsprozeß. Zum Wandel des Strafverfahrens unter dem Einfluß des gelehrten Rechts im Spätmittelalter, w: Sozialer Wandel im Mittelalter. Wahrnehmungsformen, Erklärungsmuster, Regelungsmechanissmen, hrsg. von J. Miethke, K. Schreiner, Sigmaringen 1994
W. Uruszczak, Proces o czary w podkrakowskiej wsi Krowodrza w 1698 roku, „Studia Iuridica Toruniensia”, 10, 2012
Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek przy współudz. Z. Górskiego, R. Kabacińskiego, Kórnik 1990
R. Voltmer, Monopole, Ausschüsse, Formalparteien, Vorbereitung, Finanzierung und Manipulation von Hexenprozessen durch private Klagekonsortien, w: Hexenprozesse und Gerichtspraxis, hrsg. von H. Eiden, R. Voltmer, Trier 2002
S. Waltoś, Owoce zatrutego drzewa. Procesy i wydarzenia, które wstrząsnęły prawem, Kraków 1978
T. Warmiński, Die Hexenprozesse im ehemaligen Polen, „Jahrbuch der Historischen Gesellschaft für den Netzedistrikt zu Bromberg”, 1892
J. Wijaczka, Mężczyźni jako ofiary procesów o czary przed sądem łobżenickim w drugiej połowie XVII wieku, „Czasy Nowożytne”, 17, 2004
J. Wijaczka, Polowanie na czarownice i czarowników w Nowem nad Wisłą i najbliższej okolicy miast w XVII i w pierwszej połowie XVIII wieku, „Czasy Nowożytne”, 22, 2009
J. Wijaczka, Proces o czary we wsi Młotkowo w 1692 roku. Przyczynek do polowania na czarownice w Rzeczypospolitej w XVII wieku, OiRwP, 48, 2004
J. Wijaczka, Proces o czary we wsi Młotkowo w 1692 roku. Przyczynek do polowania na czarownice w Rzeczypospolitej w XVII wieku, OiRwP, 48, 2004J. Wijaczka, Procesy o czary w regionie świętokrzyskim w XVII–XVIII wieku, w: Z przeszłości regionu świętokrzyskiego od XVI do XX wieku, red. J. Wijaczka, Kielce 2003
J. Wijaczka, Samosąd w sprawie o czary w Czerniewie (dawny powiat tczewski), „Rocznik Gdański”, 69–70, 2009–2010
T. Wiślicz, Czary przed sądami wiejskimi w Polsce w XVI–XVIII w., „Czasopismo Prawno-Historyczne”, 49, 1997, nr 1–2
T. Wiślicz, Społeczeństwo Kleczewa i okolic w walce z czartem (1624–1700), „Kwartalnik Historyczny”, 112, 2004, nr 2
T. Wiślicz, Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVIII wieku, Warszawa 2001
M. Woźniakowa, Sąd asesorski koronny (1537–1795), jego organizacja, funkcjonowanie i rola w dziejach prawa chełmińskiego i magdeburskiego w Polsce, Warszawa 1990
W. Wyporska, Witchcraft in Early Modern Poland, 1500–1800, Basingstoke 2013
Z. Zdrójkowski, „Praktyka kryminalna” Jakuba Czechowicza, jej źródła i system na tle rozwoju współczesnego prawa karnego Zachodniej Europy, Toruń 1949
R. Zguta, The Ordeal by Water (Swimming of Witches) in the East Slavic World, „Slavic Review”, 36, 1977, nr 2

Czasopismo/Seria/cykl:

Odrodzenie i Reformacja w Polsce

Tom:

60

Strona pocz.:

73

Strona końc.:

110

Szczegółowy typ zasobu:

Artykuł naukowy oryginalny

Format:

application/pdf

Identyfikator zasobu:

oai:rcin.org.pl:61730 ; e-ISSN 2450-8349 ; p-ISSN 0029-8514 ; 10.12775/OiRwP.2016.03

Źródło:

IH PAN, sygn. A.512/60 Podr. ; IH PAN, sygn. A.513/60 ; kliknij tutaj, żeby przejść

Język:

pol

Język streszczenia:

eng

Prawa:

Licencja Creative Commons Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 4.0

Zasady wykorzystania:

Zasób chroniony prawem autorskim. [CC BY-ND 4.0 Międzynarodowe] Korzystanie dozwolone zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych 4.0, której pełne postanowienia dostępne są pod adresem: ; -

Digitalizacja:

Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk

Lokalizacja oryginału:

Biblioteka Instytutu Historii PAN

Dofinansowane ze środków:

-

Dostęp:

Otwarty